Cho nên Lão Tử nói: “Dứt Nhân bỏ Nghĩa, dân lại thảo lành. Dứt xảo bỏ lợi, trộm cướp không có.” Hai điều này là để được hiểu.
Đây là sự kiện thú vị: Khi một người là tinh ranh trong hành động mà chúng ta coi là ác, chúng ta gọi điều đó là sự tinh ranh. Nhưng khi một người tinh ranh trong hành động mà chúng ta coi là thiện, chúng ta gọi người đó là khôn ngoan, thông minh. Nhưng đây cũng là một phần của tính tinh ranh. Láu lỉnh, tinh ranh ngụ ý: bất kì cái gì tôi làm, tôi làm với con mắt nhìn vào kết quả.
Khi bạn đi dọc đường, bạn chào người khác chỉ nếu điều đó là đáng làm như vậy. Bạn nhanh chóng cân nhắc trong tâm trí bạn sự ủng hộ và chống đối: liệu người đó có là con ông bộ trưởng không, hay là họ hàng nào đó của ông ta, hay có họ hàng của họ hàng của ông ta, ảnh hưởng của ông ta lan xa thế nào. Ngay cả một hành động chào đơn giản cũng được tính toán với người láu lỉnh. Nếu không cái gì có thể được đạt tới từ việc chào người này, không có nghĩa trong việc chào người đó.
Turgenev đã viết một câu chuyện trong ngữ cảnh này. Ông ấy nói: “Một đám đông bu lại bên ngoài khách sạn nơi một người đã tóm chân một con chó và định đập con chó trên đất vì nó đã cắn anh ta. Vừa lúc đó hai cảnh sát tới hiện trường. Một người nhìn con chó và nói, “Vừa hay. Giết nó đi. Nó là kẻ gây phiền phức.”
Nhưng cảnh sát thứ hai nhìn chăm chú vào con chó và nói, “Con này có vẻ giống con chó của ông chủ chúng ta!”
Cảnh sát thứ nhất lập tức gọi người đang giữ chó và nói, “Anh có biết anh đang làm gì không? Nó không phải là chó thường đâu. Thả nó ra ngay lập tức!”
“Còng tay anh ta lại!” anh ta hô to với đồng nghiệp. “Người này đang làm rối trên đường!” Vừa nói điều này, anh ta nắm lấy con chó trong tay người kia.
Thế rồi đối tác của anh nói vào tai anh ta, “Nhưng con chó này dường như không phải là con chó chúng ta nghĩ nó đã là vậy.” Thế là họ trả lại con chó cho người này và nói, “Giết nó đi. Đó là sai lầm.”
Nhưng thế rồi cảnh sát thứ nhất lại bắt lại con chó và nói, “Không, không, nó là con chó của chủ của chúng ta.”
Điều này vẫn diễn ra. Đây là câu chuyện về mọi người tinh ranh. Tinh ranh ngụ ý: kết quả là có ý nghĩa; hành động được tính toán. Một người đếm hạt trong tràng hạt của mình. Cả chục vạn lần đếm và cứu rỗi của anh ta được đảm bảo; anh ta sẽ đạt tới ham muốn của mình.
Tôi đã tới một ngôi đền nơi có hàng nghìn sách xếp chồng lên. Người đưa tôi đi quanh nói, “Tôi đã lấy lời nguyện có hàng tỉ Ram-nam được viết ra để đảm bảo moksha của tôi.” Thật là một nỗ lực vô lý! Anh ta điên và những người viết cho anh ta cũng vậy. Mọi điều anh ta đang làm là phí giấy và thời gian. Bây giờ có máy in rồi. Anh ta có thể đã dùng chúng. Anh ta có thể in một số bất kì các Ram-nam. Nhưng anh ta tính toán. Nếu một người dùng tinh ranh của mình để lặp lại tên của Rama, cái tên đó sẽ bị coi là vô ích.
Con tới chạm chân bố nó và tính toán nó sẽ kế thừa cái gì từ bố nó. Người ta nói rằng các con của những người bố giầu không bao giờ than khóc trong cái chết của bố. Họ không thể than khóc được. Có lẽ họ hạnh phúc. Con của vua được biết là mang cái chết tới cho bố của họ. Khắp xung quanh chúng ta có những thao túng và tính toán.
Lão Tử nói rằng chừng nào tinh ranh này còn thịnh hành, không chỉ trong những thứ sai mà cả trong những thứ đúng, cuộc sống không bao giờ có thể bước ra khỏi giả dối nhân tạo của nó vào trong tính tự nhiên đơn giản. Cuộc sống không trong kết quả mà trong hành động. Sống từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc đi. Sống trong hành động, không trong hậu quả. Khi bạn đi qua một người lạ, chào anh ta với nụ cười. Hành động này trong bản thân nó là đáp ứng.
Khi chúng ta đi tới một làng nhỏ, chúng ta ngạc nhiên khi dân làng chào chúng ta. Làm sao bạn có thể chào một người mà không biết người đó? Chủ định của họ là gì trong việc chào bạn? Điều đó dường như kì lạ. Nhưng nó không kì lạ vì những dân làng đơn giản này. Họ gặp bạn và họ chào bạn. Họ không biết bạn là ai, mà họ cũng không quan tâm bạn là gì. Chỉ để chúc ai đó khoẻ là nguồn vui cho họ, cho nên họ làm điều đó.
Chúng ta bị sa lầy vào các tính toán. Yêu của chúng ta được tính toán, lời cầu nguyện của chúng ta được tính toán. Không chỉ các cửa hàng và trung tâm kinh doanh của chúng ta được chất đầy với tinh ranh mà các đền của chúng ta cũng là việc kéo dài của tinh ranh. Ở đó chúng ta cũng tính toán.
Lão Tử nói rằng tinh ranh này sẽ không bao giờ để bạn là đơn giản và tự phát. Do đó: “Dứt xảo bỏ lợi.”
Vấn đề lợi này thậm chí còn đi sâu hơn. Tinh ranh của chúng ta dựa trên có lợi. Chúng ta tìm kiếm lợi trong mọi thứ. Nếu tôi phát triển một loại bom mới, tên tôi sẽ được trưng ra trên báo chí. Tôi thậm chí có thể được giải thưởng Nobel. Nhưng nếu tôi viết một bài thơ hay, bạn sẽ không bao giờ nghe về nó trên báo chí. Cái lợi của bài ca là gì? Nó có thể giết được bao nhiêu người; nó có thể cấp việc cho bao nhiêu người, nó có thể nuôi dưỡng và cấp quần áo cho bao nhiêu người? Cái lợi của bài ca hay đoá hoa là gì? Chẳng có gì dù là bất kì cái gì. Chúng là hàng hoá vô dụng.
Quan điểm này là điều chủ nghĩa duy vật là gì. Người vô thần không phải là người không tin vào Thượng đế, mà là người tin vào lợi. Người hữu thần là người thậm chí không liếc nhìn vào lợi. Có lợi không có nghĩa chút nào. Mọi thứ là tốt nhất, mọi thứ là tuyệt hảo trong cuộc sống, không phải là thứ có lợi.
Khi Galileo viết cuốn sách của ông ấy về thế giới và trật tự của nó, ông ấy đã không nhắc tới lời “Thượng đế” ở bất kì đâu. Ông ấy đã viết cuốn sách cả nghìn trang và đã không nhắc tới Thượng đế cho dù một lần! Khi bạn ông ấy hỏi, ông ấy nói, “Cần gì nào? Trong việc xây dựng hạnh phúc của tôi, không có nhu cầu về Thượng đế, cho nên tôi đã bỏ ông ấy ra ngoài. Ông ấy không được cần tới chút nào. Đa dạng lực tiến hành công việc tương ứng. Chẳng hạn, lực hấp dẫn kéo mọi thứ xuống; Thượng đế đã không được cần tới chút nào.” Với Galileo, Thượng đế đã giống như bài thơ. Hay, nhưng vô dụng.
Nếu chúng ta tập trung vào lợi, lợi của yêu là gì? Chẳng là gì. Ngược lại, nó tạo ra khó khăn. Do đó những người láu lỉnh không bao giờ rơi vào yêu. Tiền có cái dụng của nó, nhà có cái dụng của nó nhưng bạn sẽ làm gì với bài ca, hay với yêu? Bạn có thể ngồi trong nó, ngủ trong nó không? Bạn sẽ làm gì?
Có một quan niệm về cuộc sống trong đó mọi thứ trở thành hàng hoá, thứ để được dùng. Vợ là hàng hoá, chồng là hàng hoá, mẹ, bố, con trai, con gái toàn là đồ vật, hàng hoá. Nếu Lão Tử mà đọc kinh sách của chúng ta ông ấy chắc bị choáng. Kinh sách của chúng ta nói; con trai phải được sinh ra cho mọi người, nếu không ai sẽ thực hiện nghi lễ cuối cùng? Cái lợi của con trai chỉ là thế này: rằng anh ta thực hiện nghi lễ cuối cùng cho bố. Cho nên nếu một người không có con trai, người đó nhận con nuôi. Bằng không ai sẽ thắp lửa dàn hoả thiêu của người đó?
Đây là giới hạn mà tinh ranh có thể đạt tới. Cần phải có con trai mới đập vỡ sọ người bố đã chết! Vậy tại sao chúng ta phật ý khi con trai cố đập vỡ sọ người bố còn sống? Vì điều này không phải là công việc của họ sao? Một số người làm điều đó về sau; một số người muốn làm sớm hơn. Một số người làm vào thời gian đúng; một số người muốn làm sớm hơn. Nhưng đây chỉ là chức năng có lợi. Không ai có cuộc sống có bất kì giá trị nào trong bản thân nó; cuộc sống trong bản thân nó là không quí giá. Nó được làm để hữu dụng cho ai đó khác.
Ở Ai Cập có những xác ướp của các vua cổ đại. Vợ họ và người hầu của họ đã được chôn cùng với vua vì họ là những đồ vật có lợi cho ông ta khi ông ta còn sống. Trong hàng nghìn năm chúng ta đã ép buộc đàn bà ở Ấn Độ phải làm sati (tự thiêu) theo cái chết của chồng họ vì chính lí do này. Vợ đã là hữu dụng khi chồng còn sống; bằng không cô ấy là vô dụng. Cô ấy là phương tiện hữu dụng, và không gì nhiều hơn. Cho nên cô ấy được làm cho chết đi cùng chồng cô ấy. Chúng ta biết cách che đậy ngay cả việc giết người bằng những lời đao to búa lớn. Chúng ta gọi việc giết người này là “sati“. Nhưng người đã mang truyền thống này vào hiện hữu không bao giờ một lần nghĩ về kết thúc kiếp sống của họ sau cái chết của vợ họ. Đàn ông bao giờ cũng là người sở hữu, người chủ. Đàn bà chỉ có giá trị có lợi. Đàn ông có thể có cả nghìn vợ. Cách nhìn cuộc sống này được gọi là chủ nghĩa duy vật.
Từng thứ có giá trị riêng của nó. Giá trị này không dựa trên việc có lợi. Hiện hữu trong bản thân nó là có giá trị. Chẳng hạn, đàn bà là quí giá trong bản thân cô ấy, và không bởi vì cô ấy là vợ của ai đó hay mẹ của ai đó hay con gái của ai đó. Cô ấy có giá trị trong bản thân cô ấy. Bạn không có nhiều giá trị theo điều bạn làm. Giá trị của bạn không phải là tổng của các hành động của bạn. Điều bạn hiện hữu là đủ. Hành động của bạn không liên quan gì tới điều đó.
Tôn giáo là cái làm nhẹ cho bạn khỏi chủ nghĩa vật chất. Quan niệm coi cuộc sống dưới dạng có lợi biến cuộc sống thành bãi chợ, nơi mọi thứ được mua và bán. Vì mọi thứ có cái lợi của nó, mọi thứ có giá trị của nó.
Emerson đã nói ở đâu đó. “Chúng ta không biết giá trị của mọi thứ. Chúng ta chỉ biết giá của chúng.” Giá chỉ ra tính có lợi của mọi thứ. Việc nở hoa của cuộc sống, việc nở hoa của sự tồn tại, đó là điều duy nhất của yêu, giá trị, điều duy nhất có giá trị.
Nếu chúng ta cố đo Phật theo Einstein, giá trị của ông ấy sẽ là kém. Nếu cả hai đều để bán, ai sẽ mua Phật? Bất kì ai đều sẽ mua Einstein vì ông ấy sẽ hữu dụng trong việc làm bom. Phật chắc chỉ tạo ra lẫn lộn. Không ai sẽ mua ông ấy. Phật chỉ có thể được mua khi mọi người hiểu nghĩa của giá trị, chứ không phải nghĩa của giá. Thế thì việc nở hoa của Phật chắc sẽ có giá trị. Ông ấy là người có cuộc sống đã nở hoa trong sự tồn tại. Nếu chúng ta gạt sang bên giá trị có lợi của ông ấy, Einstein sẽ xuất hiện là người bình thường, như bất kì người nào khác. Điều Einstein có thể làm là có giá trị. Điều ông ấy hiện hữu, là không có giá trị. Do đó ông ấy là người nghèo. Nhưng khi đi tới việc làm, ông ấy là vua. Phật là giầu trong hiện hữu của ông ấy; không có vấn đề về việc ông ấy làm bất kì cái gì. Ông ấy được thiết lập trong vô hành động.
Lão Tử nói: “Vì vô hành động là trạng thái cao nhất, làm giảm giá trị của hành động và làm tăng giá trị của hiện hữu của ông.” Đặt nhấn mạnh vào điều bạn hiện hữu, và không vào điều bạn làm. Đừng lo nghĩ điều một người làm, quan tâm bản thân ông với điều người đó hiện hữu. Hiện hữu của người đó trong bản thân nó là có giá trị, người đó thì không đáng với bất kì lí do khác nào. Nếu chúng ta cố nhìn Phật dưới dạng các giá trị có lợi, chúng ta sẽ đặt ông ấy ở đâu? Không ở đâu cả. Và vậy mà một Phật đáng giá bằng cả nghìn Einstein nhưng để có một Phật thôi! Tại sao nó là như vậy? Nó là vậy vì hiện hữu của Phật có giá trị bản chất. Ông ấy không thể được tính giá trị ở bãi chợ.
Có một câu chuyện thú vị về một sư khổ hạnh Sufi Fariuddin Attar. Thành phố ông ấy sống đã bị Thiếp Mộc Nhi tấn công và ông ấy bị lính của ông ta bắt. Khi họ đang trói tay ông ấy, một người qua đường đã nhận ra ông ấy. Attar là một người tuyệt vời. Người fakir Sufi bao giờ cũng cố che giấu căn cước của họ. Ông ấy đã làm cho bản thân mình được biết tới như người làm hương thơm, nhưng những người biết, họ đã biết ông ấy là bản thân hương thơm. Ông ấy đã là hương thơm tối thượng của cuộc sống. Người này đã biết ông ấy là như vậy.
Ông ta nói với lính rằng ông ta sẽ trả một nghìn dinars nếu họ để người này đi. Nhóm lính bị cám dỗ: một nghìn đồng vàng cho một người thường! Nhưng Attar xen vào. “Đợi chút đi. Người khác sẽ trả giá cao hơn.”
Người này nói, “Tôi sẽ ra giá 5000 dinars, 10000 dinars! Để người này đi!” Nhưng khi giá tăng lên nhóm lính đã chắc chắn rằng đây không phải là người thường. Attar khuyên họ kiên nhẫn và đợi cho giá còn hời hơn. Nhóm lính từ chối để ông ấy đi với bất kì giá nào. Người qua đường bỏ đi.
Thế rồi một người cắt cỏ tới. “Gọi người đó đi,” Attar bảo họ,” và chấp nhận bất kì cái gì người đó trả về tôi.” Họ gọi người kia và hỏi anh ta có sẵn lòng trả giá cho ông ấy không. Người cắt cỏ nhìn Attar, lấy ra một bó cỏ và đưa nó ra như giá của anh ta. Attar nói, “Người đó biết giá trị đúng giá trị của ta, bán ta cho anh ta.” Nhóm lính bị mất hết tinh thần.
Thế rồi Attar giải thích: “Người thứ nhất biết giá trị của ta và vậy mà người đó nói dưới dạng giá cả. Do đó, ta đã dừng các ông. Người cắt cỏ này không có hiểu biết về giá trị. Anh ta coi ta như món hàng. Ang ta nhìn ta và cảm thấy ta có thể hữu dụng để cắt cỏ. Người này chỉ có thể nghĩ dưới dạng có lợi. Người khác kia biết ta ở quá giới hạn cho phép về có lợi. Do đó ta đã dừng các ông lại. Điều không đúng là chấp nhận giá của anh ta. Anh ta đặt giá ta quá thấp. Người này mới đặt giá ta đúng. Ta không có giá trị có lợi. Anh ta thậm chí không chắc liệu ta sẽ có khả năng cắt cỏ hay không. Người kia đã đặt giá ta sai vì anh ta biết giá trị của ta. Bất kì giá nào anh ta đưa ra đều quá nhỏ. Trong cuộc sống có một giá trị và một giá.”
Lão Tử nói rằng giá trị sẽ có thể thấy rõ chỉ khi tạp âm của bãi chợ dần yếu đi, khi giá không còn tồn tại nữa. “Dứt xảo bỏ lợi, trộm cướp không có.” Chúng ta đã biến cuộc sống thành một bãi chợ lớn nơi mọi thứ có giá của nó. Từng người đều mang một nhãn giá trên trán. Từng người là dành cho việc bán. Vài người bán nhiều hơn, vài người bán ít hơn. Ở một chỗ như vậy, cái gì sẽ có đó nếu không phải là trộm cắp và thổ phỉ?
Chúng ta ngụ ý gì bởi kẻ cắp và kẻ cướp? Họ cũng là người, tin vào việc có lợi của mọi thứ, chỉ mỗi điều họ không có tiền để trả. Cho nên họ cố ăn cắp các thứ mà không trả tiền cho chúng. Khi mọi thứ mang giá và có những người có thể trả tiền và những người không thể trả tiền được thì loại người này nhất định kiếm các thứ bằng phương tiện gian lận.
Lão Tử nói: “Để giá trị hiện hữu, nhưng bỏ việc đặt giá. Thế thì sẽ không có kẻ cắp.” Chúng ta hãy hiểu điều này.
Nếu giá trị của các thứ vẫn còn nhưng không có giá được gắn lên chúng, giá trị của kim cương sẽ là gì? Trong bản thân nó, kim cương chỉ là hòn đá khác. Nhưng nó rất đắt. Nó là gì mà giá trị thế? Vậy mà bao giờ cũng có nguy hiểm bị đánh cắp; mọi người thậm chí giết nhau vì nó. Tại sao?
Giá trị của kim cương là nhân tạo. Nếu bạn thấy bản thân bạn ở trong rừng rậm, đói và mệt, và ai đó đề nghị bạn theo giá bánh mì, bạn sẽ sẵn lòng đổi kim cương lấy bánh mì. Nếu bạn sắp chết khát trong sa mạc và ai đó đề nghị bạn nhận cốc nước để đổi lấy kim cương, bạn sẽ không nghĩ hai lần. Đó là giá trị của kim cương. Người đã đặt giá lên mọi thứ. Điều này làm cho một thứ vô giá trị dường như là quí giá. Do đó Lão Tử nói: “Dứt xảo bỏ lợi, trộm cướp không có.”
Nếu cuộc sống là tự nhiên và dựa trên giá trị bản chất thế thì điều Lão Tử nói là đúng một trăm phần trăm. Sẽ không có kẻ cắp và kẻ cướp. Họ tồn tại vì quan niệm vật chất chúng ta đã trao cho cuộc sống. Khi cuộc sống bị thu lại thành thứ có lợi thế thì kẻ cắp sẽ xảy ra; nhưng khi cuộc sống dựa trên giá trị riêng của nó, không thể có kẻ cắp. Kẻ cắp chỉ có thể xảy ra ở cửa hàng tạp hoá. Mọi cuộc sống của chúng ta được sống ở trung tâm các cửa hàng tạp hoá này. Kết quả của nỗ lực của người trong 5000 năm qua đã mang mọi khía cạnh của cuộc sống vào bãi chợ. Không cái gì ở bên ngoài bãi chợ, cho nên chúng ta không biết gì về tự nhiên hay chân lí hay atman – chúng ta không thể biết được.
Lão Tử nói: “Dứt mọi tính toán, bỏ giá. Dứt tinh ranh, dứt tri thức. Dứt mọi công bình, nhân nghĩa, đạo đức và học thuyết và trở thành tự nhiên.” Khi ông ấy nói: “Biết cái ngã đơn giản,” ông ấy không nói về bất kì tâm linh vũ trụ vĩ đại nào bên trong bạn mà bạn phải nhận ra. Ông ấy bảo chúng ta không dính líu bản thân chúng ta vào những điều này; nhưng cố gắng và khám phá tia ý thức nhỏ bé bên trong bản thân chúng ta. Không cho nó những cái tên to lớn. Khi bạn khám phá ra cái hồ tự nhiên của sự tồn tại bên trong, bạn được hấp thu vào trong âm nhạc của nó, chảy trong nó. Ngày bạn mở ra cánh cửa bên trong, bạn đi tới ngôi đền bên trong bản thân bạn.
Khi bí mật tí hon này bên trong bạn tới trong tay bạn, bạn sẽ đạt tới sự oai nghiêm của vua. Điều này chỉ có thể được đạt tới khi bạn thành công trong việc phá huỷ cái mạng bạn đã tạo ra quanh bạn. Mạng này là rắc rối và chúng ta cứ thêm vào nó mọi ngày. Kết quả là ở chỗ âm nhạc của cuộc sống hoàn toàn bị mất với chúng ta, mất nhiều tới mức chhúng ta thậm chí không biết tới sự tồn tại của nó.
Từ “Con đường Đạo”, T.4, Ch.19 Sống trong tính tự phát chân thật và không trong học thuyết và đúng mực
