Trong lời kinh cuối của mình Lão Tử tiếp tục nói nhiều về người hư không shunya – vua vô ngã. “Bậc thánh xưa, quí lời nói, làm xong công việc cho dân, mà dân cứ tưởng tự nhiên tự mình làm.” Vua tột bậc không bao giờ tuyên bố công lao về điều ông ấy làm. Ông ấy thậm chí không tuyên bố rằng ông ấy làm điều đó. Không ai biết người làm đằng sau hành động. Thế thì, khi không cái gì được biết về người làm, mọi người đi ra trước và tuyên bố người đó là người làm.
Người kém cao siêu thì nhận tình yêu, tôn kính và ca tụng. Nếu bạn muốn tất cả những điều này, bạn phải làm cho sự hiện diện của bạn được biết tới. Và điều đó cũng theo cách thức rất hay – theo cách thức mà mọi người sẽ ca ngợi bạn, yêu bạn. Nhưng người muốn điều này phải tụt xuống từ bình diện vô hành động sang bình diện hành động. Người đó bây giờ đã đưa bản thân mình tham gia vào hành động, ngay cả nếu nó là yêu.
Nói chung chúng ta không nhận biết về yêu. Làm sao bạn biết rằng ai đó yêu bạn? Người này phải tuyên bố tình yêu của mình bằng lời hay làm sự hiện diện của mình được người yêu của mình biết tới, người đó phải thực hiện hành động nào đó để diễn đạt tình cảm của mình. Nếu một người yêu bạn nhưng không biểu lộ cách diễn đạt thuộc bất kì kiểu nào ra ngoài, bạn sẽ không bao giờ biết được về yêu của người đó.
Yêu chỉ có thể được biết khi nó có tính lấn tới. Một người càng lấn tới, người đó càng có thể diễn đạt yêu nhiều hơn. Người yêu tĩnh lặng đi qua mà không bị để ý vì để trải nghiệm yêu thanh thản, ý thức của bạn cũng phải vươn lên tới mức đó để nhận thông điệp của yêu. Chúng ta chỉ có thể hiểu yêu bạo hành. Do đó, một người càng lấn tới, người yêu này có vẻ càng nồng nhiệt.
Chính các vua hạng hai là người bao giờ cũng thuộc vào loại người được mọi người hoan nghênh, vì chỉ thế thì mọi người có thể nhận biết về họ. Yêu cũng là việc xảy ra mà là thấp hơn trống rỗng. Có một tình yêu ở bên trong hư không nữa, nhưng thế thì nó không thể được cảm thấy.
Bạn đã bao giờ trải nghiệm yêu của Thượng đế chưa? Sự kiện là, không có yêu của Ngài, bạn không thể lấy một hơi thở. Không có yêu của Ngài, không hoa nào có thể nở, không có yêu của ngài, không cái gì là có thể. Yêu của Ngài là cội nguồn cho mọi khả năng. Nhưng Ngài không được tìm thấy ở bất kì đâu. Do đó chúng ta không thể làm ra yêu từ Thượng đế trong khi chúng ta có thể làm một người kém hơn thành người yêu của chúng ta vì yêu của người đó có tính lấn tới.
Người ta thậm chí có thể giả vờ là đang trong yêu. Mọi điều bạn phải làm là để cho người kia biết. Bạn gọi tôi là người yêu mà không ở trong yêu, nếu bạn có thể diễn hành động yêu.
Cũng có thể là có yêu nhưng không có dấu hiệu của nó – nếu bạn không cho phép nó trưng ra trong hành động của bạn. Có lẽ không thể biết được người yêu đích thực vì anh ta không cam kết ngay cả với việc lấn tới bằng cách nói rằng anh ấy yêu bạn. Nhưng thế thì anh ấy ở bên ngoài các giới hạn của chúng ta. Người cai trị như thế, người yêu như thế, bao giờ cũng ở bên ngoài chu vi hiểu biết của chúng ta.
Người cai trị thuộc loại thứ ba là người mà mọi người sợ người đó. Nói chung chúng ta yêu người chúng ta sợ. Tulsidas đã nói, “Yêu là không thể được mà không có sợ.” Đây là loại thứ ba mà chúng ta thuộc vào.
Khi chúng ta sợ, chúng ta yêu. Ngay cả yêu của chúng ta với Thượng đế là được sinh ra từ sợ. Chúng ta càng bị làm cho sợ Thượng đế – rằng Ngài sẽ ném chúng ta vào địa ngục, thiêu chúng ta trong lửa, vân vân, chúng ta sẽ càng được chất đầy với yêu hướng tới Ngài và giơ hai tay mình lên trong lời cầu nguyện hướng tới Ngài. Chúng ta hiểu sợ. Làm sao chúng ta có thể hiểu hư không khi chúng ta không hiểu được ngay cả yêu?
Do đó, người làm chúng ta sợ nhất xem ra là người cai trị lớn nhất. Nếu chúng ta xem qua lịch sử, chúng ta sẽ thấy những cái tên của những người cai trị đó, người đã gây ra đau khổ cho mọi người nhiều nhất là những người cai trị lớn. Dù người đó là Alexander, Napoleon hay Thành Cát Tư Hãn, tất cả họ thuộc về cùng phân loại. Toàn thể lịch sử của chúng ta được bao gồm những người gây kinh hoàng cho người khác và những người có thể bị kinh sợ.
Bạo chúa càng lớn, người đó càng có vẻ lớn hơn. Tại sao? Chúng ta không nhận biết về yêu nếu nó không trở nên lấn tới. Nhưng yêu thực không bao giờ muốn là lấn tới. Chúng ta nhận biết về sợ, vì sợ là lấn tới thuần tuý. Sợ ngụ ý ai đó đã làm cho chính con người bạn run lên. Hiểu điều này một chút.
Người cai trị tốt nhất là người có sự hiện diện không được biết tới. Loại người cai trị thấp nhất là người đặt chính con người của bạn vào trong hoàn cảnh hiểm nghèo. Người cai trị tốt nhất là người thậm chí không nhìn tới bạn. Người cai trị thấp nhất là người có cái nhìn gửi ớn lạnh chạy dọc xương sống của bạn. Sợ làm thay đổi chính trạng thái con người của chúng ta. Khi Thành Cát Tư Hãn tấn công một làng, ông ta sẽ chặt đầu mọi trẻ con khỏi thân thể và bêu trên giáo. Ông ta đốt các làng để chiếu sáng con đường của quân đội của ông ta. Nhân loại sẽ không bao giờ quên ông ta.
Thiếp Mộc Nhi có lần đã tấn công làng của Mulla Nasruddin vì ông ta được bảo rằng một người trí huệ đã sống ở đó. Mulla bị bắt và bị mang tới trước ông ta. Thiếp Mộc Nhi nói với ông ấy, “Ta được biết ông là nhà huyền bí. Ta muốn có bằng chứng về huyền môn của ông, bằng không thì lưỡi kiếm này ở đây. Ta muốn bằng chứng, không nói đơn thuần.”
Nasruddin nhắm mắt lại và dường như được tràn ngập với niềm vui. Ông ấy mở mắt ra, nhìn lên trời và nói, “Trông kìa, Thượng đế đang trên trời.” Thế rồi ông ấy nhìn xuống và nói, “Đây là địa ngục thứ bẩy. Tôi có thể thấy mọi thứ.”
Thiếp Mộc Nhi hỏi, “Bằng phương pháp nào ông có thể thấy cõi trời và địa ngục?”
Nasruddin đáp, “Không có phương pháp nào. Chỉ có sợ. Vì kiếm của ông, tôi thấy mọi điều này. Tôi không là nhà huyền bí; tôi chỉ sợ. Tôi có thể làm cái gì khác được?”
Sợ làm cho người ta thấy mọi thứ. Thiên thần trên cõi trời, lửa địa ngục, quan niệm về Thượng đế tất cả đều được sinh ra từ sợ. Người già có nhiều tính tôn giáo vì ông ấy sợ nhiều hơn. Khó mà làm cho người trẻ có tính tôn giáo, và còn khó hơn để ngăn cản người già khỏi trở nên có tính tôn giáo. Khi người trẻ được bảo rằng chưa tới lúc cho người đó trở thành có tính tôn giáo, điều đó chỉ ngụ ý người đó phải để sợ của mình tăng trưởng đủ và địa ngục và cõi trời sẽ trở thành rõ ràng cho người đó. Người càng gần chết, người đó càng trở nên nhiều tính tôn giáo hơn – theo cùng tỉ lệ. Lí do là gì? Sợ phát triển: sợ chết. Tay bắt đầu run và người đó cảm thấy trăn trở, sợ sệt. Nhưng cái mà chúng ta sợ không phải là Thượng đế. Thượng đế là việc kéo dài của sợ của chúng ta.
Lão Tử nói: “Mọi người sợ loại người cai trị thứ ba.” Nếu chúng ta xem xét các chính phủ của toàn thế giới, chúng ta sẽ thấy những người cai trị thuộc về loại thứ ba, với mọi chính phủ được dựa trên sợ, trên luật pháp và toà án luật pháp.
Mọi người phê phán kiểu thấp nhất của người cai trị. Đây là loại thứ tư, trong đó mọi sự đi tới tình trạng mọi người nói xấu về người cai trị. Nhưng có một sự kiện rất thú vị. G. K. Chesterton đã nói, “Nếu ông không thể ca ngợi tôi, ít nhất cứ chửi tôi đi, vì thế thì tôi sẽ được thoả mãn rằng ít nhất ông biết tôi là ai đó.”
Nhớ, không có bệnh nào lớn hơn bệnh mong đợi trong thế giới này, ngay cả vu khống cũng không lớn hơn. Khi mọi người phê bình bạn, ngay cả thế họ thừa nhận bạn là ai đó. Nếu mọi người không phê bình bạn và không ca ngợi bạn, nếu họ đơn giản không đếm xỉa tới bạn, thế thì bản ngã của bạn không còn chỗ nào để đứng.
Kiểu người cai trị thứ tư sống theo phê phán. Người đó đặt bạn vào vị trí bạn phải phê bình người đó thường xuyên. Nhưng thế nữa, chú ý của bạn được hội tụ vào người đó. Không thành vấn đề liệu bạn bị khinh hay bị chửi. Nếu con đường của bạn được trải hoa, tốt. Nếu con đường của bạn được trải đá, điều đó nữa cũng là được. Nhưng nếu đơn giản không cái gì chờ đợi bạn, không ai nhìn bạn, thế thì điều đó là không thể chịu nổi. Bản ngã muốn sự chú ý. Bản ngã muốn hấp dẫn mọi người theo bất kì cách nào.
Các nhà tâm lí nói rằng động cơ đằng sau việc trở thành tội phạm là cùng động cơ như ở đằng sau việc trở thành sadhu. Người có thể đạt tới ca ngợi bằng việc là người tốt thì trở thành sadhu; người không thể làm được điều này trở thành tội phạm và đạt tới sự chỉ trích. Cả hai đều thu được việc nổi bật trên báo chí. Chúng ta không thể trừ tiệt người xấu khỏi trái đất này chừng nào chúng ta còn giữ việc chửi họ. Điều này có hơi chút khó hiểu. Nó là toán học đảo ngược.
Jesus đã nói, “Không chống lại quỉ.” Bằng việc chống lại quỉ, chúng ta thêm việc kính trọng nó. Bằng việc chống lại quỉ, bạn bày tỏ rằng bạn chú ý hướng tới nó. Do vậy bạn trao sự sống cho quỉ. Không phê phán người xấu vì người đó có được vui thú từ việc phê phán của bạn.
Đừng nghĩ rằng hệ thống cấp bậc tồn tại chỉ trong chính trị. Nó cũng tồn tại trong nhà tù. Ở đó, bạn sẽ thấy người ở tù lâu số một, người số hai và vân vân. Khi một người vào tù người đó bị thẩm vấn liệu đó có phải là lần đầu không. Nói cách khác, liệu người đó có là người nghiệp dư không. Có những thầy trong số các tội phạm, người là thầy trong nghệ thuật của họ. Ở đây, từng người được kính trọng theo các tội người đó phạm phải, theo số lần người đó đã từng ở trong tù. Hệt như một người được tôn kính theo việc cúng dường cho đền, người khác được tôn kính vì sợ mà người đó tạo ra trong mọi người. Bản ngã đáp ứng cho bản thân nó theo nhiều cách tinh vi.
Lão Tử nói, “Kiểu thứ tư là kiểu người cai trị thấp nhất. Mọi người nói xấu về người đó, nhưng người đó xúc động về ác ý của họ.”
Khi mọi người mất tin tưởng vào người cai trị, người đó phải viện tới lời thề và lời nguyện. Có giáo phái Ki tô giáo với cái tên Quakers. Họ từ chối lấy lời thề, ngay cả trong toà án luật pháp, vì họ coi lấy lời thề là tội lỗi. Họ phải trải qua nhiều khó khăn về việc này. Toà không thể tiến hành chừng nào nhân chứng chưa thề theo Kinh Thánh rằng người đó sẽ nói sự thực. Người Quaker nói rằng nếu người đó nói dối, lời thề của người đó hữu dụng gì? Và nếu người đó dựa trên việc nói sự thực, cần gì phải thề?
Lấy lời thề là thừa nhận rằng tôi cũng có thể nói dối. Do đó chỉ người lấy lời thề mới thiên về nói dối. Người ta phải cảnh giác về những người như vậy, người phải viện đến lời thề một cách sẵn sàng. Họ là những người nguy hiểm. Họ cố đánh lừa bạn trong việc nghĩ rằng họ là người tốt.
Khi nhà vua không có phương tiện khác, ông ta phải viện tới lời thề và lời nguyện để thu lấy tin tưởng của thần dân của ông ta. Nếu ông ta có thể truyền cảm hứng tin tưởng, cần gì lời thề và lời nguyện?
Một người tới tôi và nói, “Tôi đang gặp khó khăn. Tôi cảm thấy rằng điều thầy nói là đúng. Tôi muốn tới thầy, nhưng phiền phức là ở chỗ tôi đã được một thầy chấp nhận và ông ấy đã nhận lời nguyện từ tôi rằng tôi sẽ không bao giờ chấp nhận người khác làm thầy tôi.”
Tôi bảo anh ta rằng thầy của anh ta phải đã hoài nghi về tính thầy riêng của ông ấy. Do đó ông ấy đã làm cho anh ta phải lấy lời thề. Nếu ông ấy có tin tưởng và khả năng riêng của mình, ông ấy chắc đã không nhận lời hứa từ đệ tử của mình. Ông ấy biết rằng nếu không phải hôm nay, thế thì ngày mai, bạn sẽ đi tìm thầy khác và rời bỏ ông ấy. Tôi bảo anh ta, “Người ta phải đánh trống lui quân nhanh khi thầy nhấn mạnh vào lời nguyện. Vì sớm hay muộn, bạn nhất định chạy. Và thầy này biết điều đó. Ông ấy không tin chắc rằng ông ấy có thể dừng được bạn.”
Đức tin không đòi hỏi lời thề; nó thức tỉnh các khả năng. Lời thề được sinh ra trong việc thiếu vắng đức tin. Ở toà án cũng như đền, chúng ta lấy lời nguyện. Chồng và vợ thề ở cùng với nhau. Chính lời nguyện đó phá hỏng mọi thứ. Lời nguyện chỉ ra rằng điều này sẽ không là vậy. Nó giống như li dị trước hôn nhân.
Lời nguyện hôn nhân bày tỏ cái gì? Chúng bày tỏ rằng đôi khi trong tương lai các bạn muốn tách ra. Nếu có yêu giữa hai người, ý nghĩ về lấy lời nguyện không bao giờ nảy sinh. Đây chỉ là chỉ báo về thiếu vắng yêu. Mọi người không lấy nhau từ yêu; họ lấy nhau từ sợ. Nếu có yêu trên thế gian này, hôn nhân sẽ trở thành thừa. Khi yêu không hiện hữu, hôn nhân là điều phải có. Chúng ta làm các thu xếp cho điều chúng ta không thể làm. Chúng ta làm các qui tắc cho điều chúng ta không chắc.
Lão Tử nói, “khi họ không chỉ huy đức tin của dân, một số người sẽ mất đức tin vào họ và thế thì họ sẽ phải viện đến lời thề!” Bất kì người cai trị nào – dù đó là vua, tổng thống hay thầy… Bất kì ai mà chúng ta nhận kỉ luật từ người đó, bất kì ai chúng ta nhận chỉ đạo trong cuộc sống từ người đó, đều là người cai trị. Dù đó là bố mẹ chúng ta, thầy cô giáo, hay người già, nếu họ không thể khắc sâu đức tin vào trong chúng ta, họ phải viện tới lời thề.
“Bậc thánh xưa, quí lời nói, làm xong công việc cho dân, mà dân cứ tưởng tự nhiên tự mình làm.”
Khi công việc của thầy giỏi nhất xong rồi, đệ tử nghĩ mình đã đạt tới bản thân anh ta. Khi công việc của bố mẹ giỏi nhất xong rồi, con tin tưởng đó là thành tựu riêng của con.
Niềm vui của thầy nằm trong mỗi điều này: rằng một ngày nào đó đệ tử biết rằng bất kì cái gì anh ta đã biết, một mình anh ta đã biết. Điều này ngụ ý rằng thầy bậc nhất thậm chí không gây ra cản trở chừng này trên con đường của đệ tử: rằng điều có thể xuất hiện cho anh ta là thầy đã làm cái gì đó cho anh ta. Thầy cũng có bốn kiểu, như người cai trị.
Lão Tử coi vô hành động là tốt nhất. Khi hoạt động làm tăng mọi thứ bắt đầu trở nên mỗi lúc một xoàng hơn, rỗng (shunyata) là tốt nhất. Chúng ta càng bước ra khỏi rỗng và đi vào xoáy lốc hoạt động, chúng ta càng trở nên xoàng hơn.
Từ “Con đường Đạo”, T.4, Ch.17, Ai là người cai trị giỏi nhất? – người giống Thượng đế
