Với Lão Tử, vô hành động là chân lí tối thượng. Nhưng nó không phải là bất hoạt mà không mang kết quả nào. Lão Tử nói, “Vô hành động cho kết quả tối thượng.” Các việc xảy ra thì vẫn xảy ra vì bất hoạt.
Nếu một người thanh thản – bên trong người đó không có dòng chảy, bên trong người đó không có chuyển động, người giống như hồ im lặng – nếu người như vậy đi qua bạn trên đường, bạn sẽ cảm thấy dường như một làn gió nhẹ lướt qua bên bạn. Người đó không làm gì. Người đó chỉ đứng bên cạnh bạn và bạn cảm thấy dường như an bình đang trút lên bạn. Có lẽ bạn không nhận biết rằng điều đó là vì người này, bản thân người này lại còn nhận biết ít hơn nhiều về điều đó. Vô hành động của người đó, rỗng của người đó có kết quả thế. Lão Tử nói: kết quả tốt nhất tới từ rỗng. Trong rỗng, không có bạo hành. Nếu tĩnh lặng của tôi chạm vào bạn và bạn trở nên thanh thản, không phải là tôi đã làm thay đổi bạn đâu. Bạn đã thay đổi.
Nếu tôi phải làm nỗ lực để thay đổi bạn, để làm cho bạn tĩnh lặng, thế thì không thành vấn đề ý định của tôi tốt thế nào, tôi vẫn sẽ phạm vào bạo hành. Khi một người quyết định thay đổi người khác, bạo hành bắt đầu. Do đó, sadhus và mahatmas là bạo hành theo cách rất tinh vi. Họ không chấp nhận bạn như bạn vậy. Họ cố thay đổi bạn, làm bạn thành tốt. Họ sẽ tách xỉ tro khỏi bạn và rót đầy vàng vào bạn.
Ý định của họ là rất tốt, nhưng ý tưởng thay đổi người khác là ý tưởng phá huỷ người đó. Mang ngay cả một giọt thay đổi vào người khác có nghĩa chúng ta không được chuẩn bị để chấp nhận sự độc lập của người khác. Không người nào trong chúng ta có thể chịu đựng tự do của người khác. Bố bận rộn cố tạo khuôn cho con trai mình, hầu như không nghĩ liệu nó có tạo khuôn cho cái ngã riêng của nó không. Mọi bố đều phạm bạo hành lên con trai mình. Thế rồi con trai đến lượt nó lại bạo hành với con trai nó, và như vậy điều đó cứ tiếp diễn. Khó mà tìm thấy vợ không bận rộn cố thay đổi chồng mình hay chồng không tham gia vào thay đổi vợ mình. Ngay cả vợ của Socrates đã cố cải tiến chồng bà ấy – làm ông ấy thành tốt. Ý định bao giờ cũng là thành kính.
Sự kiện là ở chỗ khi bạn bắt đầu cải tiến ai đó, bạn có thể rất an toàn và khéo léo trở nên bạo hành. Vì cái ác được ẩn kín sau cái thiện, nó không thể bị chống đối. Chỉ kẻ bất lương ngu xuẩn là xấu công khai. Kẻ xỏ lá tinh ranh là ác nhân danh thiện. Đó là lí do tại sao chúng ta cảm thấy không thoải mái trong nhóm của cái gọi là người tốt.
Tôi sẽ cho bạn một câu châm ngôn: Chỉ người thuộc vào nhóm mà bạn được thảnh thơi là người tốt. Nếu bạn cảm thấy bất kì lo âu hay bất ổn, phải chắc rằng bạo hành nào đó đang chảy từ người đó sang bạn. Do đó dễ có buổi trải nghiệm hai chiều về một mahatma, nhưng rất khó sống cùng ông ta. Trong hai mươi bốn giờ mắt ông ta dồn vào bạn: quan sát liệu bạn đã ăn đúng thức ăn chưa, uống đúng đồ uống chưa, nói ở đúng chỗ và ngủ theo đúng cách thức. Ông ta canh chừng bạn cả ngày và đêm. Như bạn vậy, bạn là không chấp nhận được với ông ta.
Chẳng phải kì lạ là Thượng đế chấp nhận bạn như bạn vậy đó sao? Thượng đế mãi cho tới giờ không bao giờ phàn nàn về ngay cả người tồi nhất trong mọi người, không bao giờ thúc đẩy người đó thay đổi cho dù chút ít. Nhưng không có gì ngoài phàn nàn về người từ các mahatma của chúng ta: Có vẻ dường như có thù địch nền tảng giữa công việc của Thượng đế và công việc của mahatmas. Mọi thứ là chấp nhận được với Thượng đế. Lời kinh này của Lão Tử chỉ ra điều này.
“Ai là người cai trị giỏi nhất?” Lão Tử hỏi. “Người mà mọi người không biết tới sự tồn tại của người đó.” Ngay cả việc làm cho sự hiện diện của bạn được cảm thấy cũng là bạo hành. Nếu con trai nhận biết về sự hiện diện của bố, bạo hành nào đó này khác đang tới từ bố. Nếu chồng nhận biết về sự hiện diện của vợ mình trong nhà, nếu anh ta phải sửa sang cà vạt cho ngay ngắn rồi mới vào nhà, biết rằng có bạo hành. Nếu vợ không là như cô ấy đã vậy trước khi chồng về, biết rằng có bạo hành.
Sự hiện diện phải không được cảm thấy chút nào. Biểu hiện tối cao của yêu là ở chỗ người yêu không bị làm phiền. Sự hiện diện của anh ấy không làm ngắt quãng bất kì cái gì. Nhớ, bạn chỉ trở nên nhận biết về một thứ khi nó đập vào bạn.
Có một từ rất có giá trị trong tiếng Phạn: vedana. Từ này có hai nghĩa: “đau” và “hiểu biết”. Ved ngụ ý hiểu biết. Từ điều này đã tiến hoá thành vid, rồi đi tới hình thành vidwan – điều ngụ ý người hiểu biết. Và từ chính từ này, “vid”, vedana được hình thành, điều có nghĩa đau, khổ. Cùng một từ có hai nghĩa khác nhau và rất kì lạ. Nếu vedana ngụ ý khổ và vedana ngụ ý hiểu biết, kết nối gì có giữa khổ và hiểu biết? Nếu có vui ở chỗ của khổ chúng ta có thể đã hiểu rằng có kết nối nào đó.
Nhưng có kết nối. Chúng ta có hiểu biết chỉ từ đau. Chúng ta không có hiểu biết từ vui. Do đó, khoảnh khắc hạnh phúc của bạn là khoảnh khắc bạn không nhận biết chút nào. Đau có thể được cảm thấy. Khi gai đâm vào bạn, bạn trở nên nhận biết về chân bạn, chứ không khác. Khi bạn bị đau đầu, bạn trở nên nhận biết về đầu bạn chứ không khác. Cho nên một người ý thức tới đầu mình là người có đau nào đó trong đầu. Nếu một người có ý thức về thân thể mình, chắc chắn rằng người đó đang khổ từ ốm nào đó, bệnh nào đó. Chỉ có một định nghĩa về khoẻ – trạng thái khi bạn không nhận biết về thân thể. Người khoẻ phải nói rằng là vô thân thể. Chỉ người ốm có thân thể; người khoẻ không nhận biết về thân thể của mình. Thân thể của người ốm là to như ốm của người đó. Ốm càng nặng, ý thức về thân thể càng lớn.
Đau và hiểu biết là một và cùng một thứ. Bạn nhận biết về sự hiện diện của chỉ cái gây cho bạn đau. Chỉ cái có sự hiện diện mà bạn vô nhận biết mới cho bạn vui thú. Hai người yêu ngồi trong phòng không phải là hai thực thể khác nhau vì không có cảm giác về ‘hai’ ở đó. Chỉ có một ý thức.
Lão Tử nói: người cai trị giỏi nhất là người có sự hiện diện không được cảm thấy bởi người bị cai trị của ông ta. Có lẽ không có người cai trị như vậy, ngoại trừ Thượng đế. Thượng đế là người mà chúng ta nhận biết ít nhất. Ngay cả khi chúng ta khởi hành đi tìm Ngài, chúng ta không thấy Ngài ở đâu cả. Nghĩ về điều này đi.
Bất kì chỗ nào chúng ta đi, chúng ta muốn mọi người biết rằng chúng ta ở đó. Và chúng ta nhận phiền phức làm sao để làm cho sự hiện diện của chúng ta được cảm thấy! Nếu bạn tới đây và không ai biết bạn ở đây, bạn sẽ rất bất hạnh.
Khi Ouspensky đi tới Gurdjieff lần đầu tiên, đã có quãng hai mươi người ở đó sẵn rồi. Ouspensky đã là một nhân vật nổi tiếng thế giới; ông ấy là nhà toán học lớn, nhà trí thức lớn và nhà tư tưởng khoa học. Gurdjieff thậm chí đã không được biết tới ở thế giới bên ngoài. Sâu bên trong tâm trí vô thức của mình, Ouspensky đã cảm thấy rằng Gurdjieff sẽ đứng dậy đón ông ta và mọi người chắc sẽ ngạc nhiên và sững sờ rằng một nhân vật nổi tiếng thế giới thế đã tới ghé thăm một người không ai biết như Gurdjieff. Khi Ouspensky được đưa vào bên trong ông ta ngạc nhiên khi thấy phòng chật kín thế. Và không ai trong số hai mươi người hay đại loại như vậy đưa mắt nhìn về ông ta. Tất cả họ đều ngồi dường như họ đã không nhận biết về việc vào của ông ta – kể cả Gurdjieff.
Ouspensky cứ đứng vậy trong phòng. Đây là cách thức kì lạ để làm quen! Không ai hỏi, “Làm sao ông đã tới được đây?” Hay “Ông là ai?” Không ai thậm chí bảo ông ấy ngồi xuống. Lúc đó là đêm lạnh – Ouspensky viết – nhưng ông ta bắt đầu vã mồ hôi, “Mình đã tới chỗ nào vậy?” ông ta nghĩ về bản thân mình. Không ai bảo ông ấy ngồi xuống; thậm chí không ai nhìn ông ta. Một phút trôi qua, rồi hai, rồi ba phút. Lần đầu tiên, ông ta nói, ông ta trải nghiệm thời gian và nó có thể nặng nề làm sao. Dường như núi đi qua đầu ông ta và không phải thời gian ngắn. Kết quả sẽ là gì, ông ta tự hỏi. Người chỉ chỗ cho ông ta vào đã đi xa và đóng cửa lại đằng sau mình. Ông ấy tự hỏi liệu ông ấy có phải trải qua cả đêm như thế này không. Đó đã là địa ngục thực sự. Và những người này – họ ngồi im lặng, như tượng, tới mức chắc sẽ là thô lỗ mà phá vỡ im lặng này. Ouspensky viết rằng lần đầu tiên ông ấy cảm thấy bản thân ông ấy là không ai cả.
Trạng thái này tiếp tục trong mười lăm phút. Thế rồi Gurdjieff nhìn lên và nói, “Lau mồ hôi đi. Đêm lạnh đấy. Và ngồi xuống. Chúng ta đã làm điều này một cách có chủ định, chỉ để biết ông là loại người gì. Ông muốn mọi người cảm thấy sự hiện diện của ông sao? Đây là bạo hành. Ông đã không thể chịu được việc không được chú ý tới trong mười lăm phút: Trong mười lăm phút ông đã không thể chịu đựng được dường như ông không hiện hữu. Giá mà ông có khả năng làm điều này, ta chắc đã chẳng có gì nhiều hơn để dạy ông. Nhưng ông đã không thể chịu được. Do đó, ta có nhiều điều để dạy ông. Ông có tính bạo hành bởi tự nhiên.”
Chúng ta phạm phải bạo hành theo một số cách, theo một số hình thức. Một người ăn vận theo cách tới mức bạn phải nhìn người đó. Mọi người đều cố lôi kéo sự chú ý về bản thân mình bằng việc tạo ra tiếng động, không thành vấn đề người đó đi im ắng thế nào; hay bằng xô đẩy, không thành vấn đề người đó chú ý thế nào để bản thân mình không bị xô đẩy. Mọi người đều mang tin tức: tôi đã tới. Duy nhất Paramatman (Thượng đế) không cho những tin tức như vậy.
Người vô thần nói, “Nếu chúng tôi có thể thấy Ngài, chúng tôi sẽ tin.” Với điều này họ ngụ ý rằng Thượng đế phải cho chỉ dẫn về sự hiện diện của Ngài, như họ vẫn cho. Họ không biết rằng chính phẩm chất của việc là Thượng đế, cái là phẩm chất sâu sắc của sự tồn tại của Ngài, là phẩm chất này về vô hiện hữu. Ngài không được tìm thấy ở đâu cả. Ngày Ngài được tìm thấy, Ngài sẽ không còn là Thượng đế. Ngày Ngài làm cho bản thân ngài thành thấy được, Ngài sẽ không còn là Thượng đế.
Chính nghĩa của từ “Paramatman” là người mà trong sự hiện diện hay vắng mặt của người đó không có chút nào khác biệt. Với Ngài, thiếu vắng hay hiện diện là đồng nghĩa, chúng có cùng nghĩa. Phương thức của việc là hiện diện của ngài là việc là thiếu vắng.
Lão Tử nói, “Người cai trị giỏi nhất là người có sự tồn tại không được biết tới cho thần dân của người đó.” Không có người cai trị như vậy ngoại trừ Thượng đế. Nếu người cai trị đạt tới bất kì chỗ nào gần trạng thái này, thế thì một mình người đó trở thành người cai trị. Do đó, vào thời của Lão Tử, và thậm chí hai nghìn năm trước ông ấy, nhà vua đã được các thần dân của ông ta coi như hoá thân của Thượng đế. Ngày nay dường như là đó chỉ là mưu mẹo, lừa gạt. Bây giờ, trong hai hay ba trăm năm qua, chúng ta đã được bảo rằng đây đã là mưu đồ của các vua và thượng thư của họ. Điều này là đúng tới mức độ lớn, nhưng không đúng toàn thể.
Đã từng có những vị vua thỉnh thoảng mọi người không biết tới. Những vua như vậy mà Lão Tử mô tả như có tính Thượng đế. Họ không được biết tới hay khó mà được biết. Mọi người chỉ biết họ đã tồn tại, không còn cái gì bên ngoài điều đó. Lão Tử nói: nếu người cai trị như vậy, người trở nên vắng bóng bên trong bản thân ông ta, sự hiện diện của ông ta trở nên rất có triển vọng cho vương quốc của ông ta.
Điều này đã trở nên rất khó hiểu vì ngày nay, chỉ người, với việc nghĩ nhiều để làm cho sự hiện diện của mình được biết tới, đi tìm quyền lực. Người muốn mọi người biết rằng người đó tồn tại; người đó là ai đó. Để đạt tới giai đoạn này, người đó sẵn sàng sụp xuống dưới chân của bất kì ai. Mọi người bị choáng khi một người mà, chỉ mới hôm qua, đã sụp xuống dưới chân của họ để làm cho họ bỏ phiếu cho ông ta, giờ thậm chí từ chối nhận ra họ khi ông ta có quyền lực. Thế thì ông ta không coi đầu của họ đủ xứng đáng với chân ông ta. Công luận trở nên xôn xao, rối loạn.
Họ không cần hiện hữu, vì toán học là đơn giản. Ông ta đặt đầu mình lên chân bạn hôm nay để cho ông ta có thể đặt chân ông ta lên đầu bạn ngày mai. Điều này là thẳng thừng và đơn giản, và kết quả được định trước. Vì bạn tận hưởng cái chạm của ông ta lên chân bạn, bây giờ để ông ta tận hưởng cùng vui thích đó. Đó là vấn đề cho và nhận. Ngày nay, từng người đều biết rằng người đó chỉ có thể làm cho sự hiện diện của mình được cảm thấy từ ghế quyền lực.
Cho nên khó hiểu người như Lão Tử. Nhưng có những thời mà điều này đã là sự kiện đích thực: rằng đã có các vua mà sự hiện diện của ông ấy khó được các thần dân của ông ấy cảm thấy. Lão Tử xác nhận rằng phẩm chất này chỉ thuộc về vua. Người là vua đã xoá bỏ bản ngã bên trong mình theo cách mà ông ấy đã trở thành rỗng – shunya. Nếu rỗng được ngồi trên ngai vàng, vương quốc nhất định là đích thực. Đây là cách Lão Tử nghĩ.
Nhưng chúng ta thấy ngày nay rằng bản ngã, trong hình thể cô đặc nhất của nó, chiếm ghế quyền lực. Khi điều như vậy là hoàn cảnh, sự thịnh vượng là không thể có được. Lão Tử xác nhận rằng duy nhất người xứng đáng sử dụng quyền lực là người có cái ‘tôi’ bị tuyệt diệt đầy đủ, người không còn hiện hữu. Mối quan hệ giữa bản ngã và quyền lực là độc hại. Nó có tính gây tai hoạ. Quyền lực phải đặt vào bàn tay của người vô ngã. Quyền lực phải chảy tới vô ngã.
Do đó, ở nước này, một phương pháp rất quí đã được phát triển. Người brahmin được đặt trên vua kshatriya. Đây đã là thực nghiệm duy nhất trong lịch sử nhân loại. Nhưng thực nghiệm này đã thất bại. Nỗ lực càng lớn, khả năng thất bại càng nhiều hơn. Nỗ lực càng nhỏ càng ít cơ hội thất bại. Chủ nghĩa cộng sản sẽ thành công vì nó là nỗ lực thấp nhất trong lịch sử nhân loại. Thực nghiệm chúng ta đã làm đã thất bại vì chúng ta đặt brahmin, người là nghèo bởi việc sinh, lên trên vua. Chúng ta đã đặt người không sở hữu cái gì trên vua, người sở hữu mọi thứ!
Phật đang đi tới một làng. Vua của làng đó triệu các thượng thư tới và hỏi việc ra đón Phật vào vương quốc liệu có phù hợp với phẩm giá của nhà vua không. Thừa tướng mau lẹ trao đơn từ chức lên vua.
“Chuyện gì đã xảy ra?” nhà vua hỏi trong ngạc nhiên.
Thừa tướng nói, “Chính câu hỏi này là không xứng với bệ hạ. Thần không còn có thể làm việc cho bệ hạ.”
“Nhưng ta đã không từ chối đi và gặp ông ấy;” nhà vua cãi lại. “Ta chỉ muốn có ý kiến của các ông là liệu có thích hợp cho vua ra đón người ăn xin không.”
Tể tướng già đáp, “Đó là vẻ huy hoàng của một nhà vua. Và xin bệ hạ nhớ cho, người đang đi vào thành phố của bệ hạ như một kẻ ăn xin đã có thời là vua. Ông ấy đã bỏ vương quốc của mình để trở thành người ăn xin; bệ hạ vẫn còn giữ vương quốc của bệ hạ. Bệ hạ không ở tầm cỡ của ông ấy. Ông ấy là người ăn xin, xứng đáng là vua; bệ hạ là vua, xứng đáng chỉ là người ăn xin.”
Người trở thành hư không, không ai cả, xứng đáng là người trên đỉnh cao nhất. Người là hư không, là mọi thứ. Do đó, Lão Tử nói, “Về người cai trị giỏi nhất, dân chúng không biết rằng họ tồn tại. Về người cai trị tột bậc, dân than và khen đấy.” Nếu chúng ta nghĩ về điều này chúng ta sẽ bị phân vân. Mọi người đáng ra phải yêu và tôn kính vua tột bậc, nhưng Lão Tử nói đó là loại vua thứ hai, người nhận yêu thương và tôn kính từ thần dân của ông ta. Điều này là vì ông ấy phải làm cái gì đó để thu được tình yêu và sự thừa nhận của mọi người. Và mọi người yêu và tôn kính ông ấy vì chính lí do này. Họ thậm chí không ý thức về nhà vua, người là rỗng, người là hư không bên trong bản thân mình, vì ông ấy không làm gì. Nhiều điều xảy ra qua ông ấy, nhưng điều đó không được mọi người cảm thấy.
Từ “Con đường Đạo”, T.4, Ch.17, Ai là người cai trị giỏi nhất? – người giống Thượng đế
