Có một câu chuyện Sufi. Một hoàng đế đang già đi. Ông ta gọi các thượng thư tới và nói, “Ta đang già đi và ta thấy chết tới ngày càng gần hơn. Ta đã không bị lo nghĩ về tri thức trước đây, nhưng vì chết đang tới, ta phải lo nghĩ về tri thức. Nếu không có chết, có lẽ sẽ không có nhu cầu về kinh sách tôn giáo. Tâm trí ta đâm ra trăn trở và ta sợ. Ta cần ôm giữ cái gì đó bây giờ để cho ta có thể không sợ. Ta thấy rằng mọi biện pháp ta đã lấy để bảo vệ bản thân ta là vô dụng trước việc tiến tới cái chết của ta, ta đã làm ra pháo đài khổng lồ. Ta có quân đội khổng lồ, được trang bị tốt bằng súng nhưng hữu dụng gì? Họ không thể cứu được ta khỏi chết! Tìm cho ta cái gì đó để đem lại sức mạnh cho tâm trí run rẩy của ta. Ta nghe tuổi già gõ cửa và ta run như chiếc lá.”
Các quan thượng thư nói, “Chúng thần có thể khuyên bệ hạ về cung điện và pháo đài nhưng trong mối quan hệ này chúng thần chẳng biết gì.”
Việc tìm kiếm toàn quốc đã được tiến hành để tìm ra ai đó, người có thể làm giảm nhẹ nỗi sợ của nhà vua. Chung cuộc một ông già fakir đề nghị giúp nhà vua. Ông ấy cho nhà vua một bài kinh được để trong một taveez (bùa). Ông ấy dặn dò nhà vua mở nó ra chỉ như phương sách cuối cùng, khi mọi nỗ lực của nhà vua đã thất bại và nhà vua cảm thấy mình không thể làm được gì hơn nữa.
Nhà vua buộc bùa hộ mệnh vào cánh tay mình. Nhiều lần ông ta cảm thấy đó là lúc mở bùa ra nhưng thế rồi một tiến trình hành động mới lại được mở ra cho ông ta. Nhiều năm trôi qua. Thế rồi một hôm ông ta bị kẻ thù đánh bại. Khi ông ta chạy trốn vì mạng sống của mình, với kẻ thù đuổi sát gót, ông ta đột nhiên nhớ tới bùa hộ mệnh. Nhưng thế rồi ông ta nghĩ rằng ông ta đã có con ngựa mạnh, chạy nhanh và ông ta có thể vượt qua nước khác. Thế là ông ta không phí thời gian và tăng tốc. Sau một thời gian nào đó, như số mệnh đã an bài, ông ta lên tới đỉnh núi. Trước ông ta là vực sâu. Đằng sau mình ông ta có thể nghe thấy tiếng vó ngựa của kẻ thù đang mỗi lúc lại gần hơn. Không còn gì ông ta có thể làm được. Ông ta mở bùa ra, hi vọng nó chứa một mật chú thần diệu. Mất tinh thần khi ông ta thấy ông fakir đã viết: “Điều này nữa sẽ qua.” Ông ta bực mình với ông fakir vì đã lừa ông ta như thế này, nhưng ông ta đã không thể làm được gì. Không còn lối thoát. Ông ta chờ đợi điều tồi tệ nhất, với chiếc bùa trong tay. Thế rồi, ông ấy ngạc nhiên, âm thanh của vó ngựa bắt đầu mỗi lúc một yếu dần đi. Kẻ thù đã chọn đường sai. Ông ấy cất bùa vào cánh tay và quay lại. Lần này, quân đội của ông ta đã đánh bại kẻ thù.
Từ đó trở đi, ông ta bắt đầu mở bùa ra và đọc nó lặp đi lặp lại. Nếu ai đó chửi hay rủa ông ta, ông ta lấy bùa ra và đọc nó. Thế rồi ông ta sẽ mỉm cười và gập nó lại để vào trong bao. Từ đó trở đi, không ai đã bao giờ thấy ông ta bất hạnh hay lo âu hay thậm chí giận. Ý nghĩ về sống hay chết cũng không còn gây phiền nhiễu ông ta thêm nữa. Các thượng thư của ông ta hăm hở muốn biết nội dung của bùa thần diệu mà đã mang tới thay đổi thế trong vua của họ. Nó đã là một lời kinh nhỏ: “Điều này nữa sẽ qua.”
Nếu bạn hiểu rõ điều này, bạn sẽ biết rằng cái trôi qua là mây và cái không tới không đi là bạn. Cái tới và đi không phải là bạn. Nếu việc nhớ này được bắt rễ sâu bên trong, bạn sẽ được bắt rễ chặt vào cơ sở của yên tĩnh bên trong. Hoàng đế đã tìm thấy rễ bắt chặt của mình bên trong đại dương tĩnh lặng bên trong ông ta.
Cái mà ở bên trong tôi và không là cái biểu lộ bên ngoài – cái đó là tôi. Mọi hành động của tôi tới và đi; bất kì cái gì tôi làm đều mất đi. Do đó, không có kết nối giữa hành động của tôi và luật vĩnh hằng. Thay vì thế, chính trạng thái vô hành động của tôi được nối với luật vĩnh hằng.
Mọi thứ lấy hình thể trở thành hoạt động. Mây lấy hình thể và trở thành hoạt động. Cây lấy hình thể và trở thành hoạt động. Ham muốn lấy hình thể từ bên trong chúng ta và trở thành hoạt động. Nhưng thế thì chúng ta thấy chúng quay trở lại để nghỉ ngơi lần nữa.
Lão Tử nói: “Vạn vật cùng đều sinh ra; ta lại thấy nó trở về gốc.” Nếu chúng ta bắt đầu hiểu rằng mọi hình thể – dù đẹp hay xấu, dù dễ chịu hay đáng ghét – hình thành và tan rã, việc tan rã đó là qui tắc sáng tạo không tránh khỏi; rằng cái được sinh ra hôm nay phải chết đi ngày mai, (hoa nở hôm nay phải héo đi ngày mai) – nếu chúng ta hiểu rằng việc héo này chỉ là phần kia của việc nở hoa; nếu chúng ta có thể thấy bên ngoài điều đó, thế thì chúng ta sẽ phát triển thái độ tôn giáo. Phật nói tới điều này như mắt tôn giáo. Ông ấy thường nói, “Mọi thứ là không được quyết định và thiên về suy tàn và phá huỷ. Không cái gì còn dai dẳng; không cái gì còn lại. Cái có bắt đầu thì có kết thúc. Người thấy điều này đạt tới mắt tôn giáo.”
Bằng việc học thuộc lòng Koran hay Kinh Thánh hay Gita, chúng ta không thể có được mắt tôn giáo này. Nó chỉ tới bằng trải nghiệm.
Nhưng chúng ta chỉ thấy hình thể. Chúng ta thấy mây trên trời và trời bị quét ra khỏi tầm nhìn của chúng ta hoàn toàn – trời bao giờ và bao giờ cũng hiện hữu và bao giờ cũng sẽ hiện hữu. Mây trở thành mọi thứ. Chúng ta quên rằng mây sẽ sớm bay đi; chúng sẽ không còn nữa. Chúng ta quên rằng chúng không là gì ngoài khối lượng hơi nước, khói đậm đặc. Người có thể vẫn thấy trời trong sau mây đạt tới mắt tôn giáo.
Mọi hình thể lấy hình dạng và tan rã. Nhưng hình dạng hấp dẫn tâm trí rất dễ dàng. Quên về hình thể thực tại đi. Mọi người thậm chí vẫn giữ hình ảnh của những thân thể đẹp ngược với tim họ. Vài đường nét trên mảnh giấy là đủ làm lay động tâm trí. Không có gì ngạc nhiên là mọi người bị ảnh hưởng bởi hình thể thực tại.
Tuy nhiên nếu chúng ta nhìn kĩ hơn một chút, chúng ta sẽ có khả năng thấy tờ giấy trống đằng sau các nét bút chì. Nếu chúng ta quan sát gần hơn nữa, chúng ta sẽ có khả năng thấy trời bao la đằng sau cái khung xương và thịt. Mọi người và mọi vật đều không là gì nhiều hơn các đường khắc ra trên vải vẽ của tự nhiên.
Phật nói, “Mọi thứ là sự chồng chất, và mọi chồng chất sụp đổ rời ra.”
Phật đã trên giường chết. Các khất sĩ của ông ấy đứng cạnh ông ấy khóc. Một người hỏi: “Bây giờ cái gì sẽ xảy ra cho thầy? Thầy sẽ đi đâu?”
Phật đáp, “Ta sẽ không đi đâu cả. Cái mà các ông coi là ta đã là việc chồng chất đơn thuần của các đường nét và hình thể. Nó sẽ tan rã và trở thành một với bụi trước chính mắt các ông. Bản thân các ông sẽ hoả táng nó. Cái các ông coi là ta, sẽ trở thành một với bụi vì nó được tạo ra từ bụi. Nhưng cái thực tại là ta thì không phải đi đâu. Nhưng các ông không biết phần đó của ta.”
Đằng sau từng hình thể là cái vô hình thể. Không có cái vô hình thể, hình thể không thể hiện hữu, cũng như không có trời mây không thể hiện hữu. Cái vô hình thể là không tránh khỏi để cho hình thể hiện hữu. Nhưng chúng ta chỉ có thể thấy hình thể, không thấy cái vô hình thể.
Lão Tử nói rằng mọi thứ trở nên được hoạt động ngay khi chúng lấy hình thể, nhưng thế thì chúng quay về để nghỉ ngơi một lần nữa. Quan sát điều này là tôn giáo.
“Ôi! mọi vật trùng trùng, đều trở về cội rễ của nó.”
Cây được sinh ra. Nó lớn lên và nở hoa, lan toả hương thơm khắp xung quanh. Cành của nó dường như muốn vươn lên tới mặt trời khi chúng đung đưa và lắc lư theo gió. Nhiều mầu sắc thế, nhiều hình thể thế! Và thế rồi, sau sáu tháng hay một năm, nó không còn nữa. Bụi trở về với bụi – như sóng dâng lên cao, dường như nó sẽ chạm trời, và thế rồi đổ xuống nhanh chóng vào biển cả và không còn nữa. Nhưng khi cây đang nở đầy hoa, với sự phong phú của tán lá và hoa, chúng ta đã không để ý tới trời đằng sau nó.
Lão Tử nói: “Mọi thứ trở về nơi chúng đã tới.” Chỉ người có thể thấy mọi thứ quay lại là có khả năng chạm tới điểm thụ động tối thượng. Một mình người này có thể trở thành một với cơ sở của yên tĩnh.
“Trở về cội rễ, gọi là “Tịnh.” Đây là vấn đề của cảm nhận. Người ta phải phát triển mắt để cảm nhận điều này.
Chúng ta có thể thấy cây. Chúng ta biết rằng theo thời gian nó sẽ tan rã. Chúng ta có thể thấy mây. Chúng ta biết rằng theo thời gian nó sẽ không còn nữa. Nhưng khi một người áp dụng việc nội quan này cho cái ngã riêng của mình và biết rằng bất kì cái gì của người đó mà là thấy được – thân thể, tâm trí, ý nghĩ, bản ngã, tính hiện hữu của người đó, trí tuệ của người đó…. mọi thứ của người đó mà có thể được cảm nhận một ngày nào đó sẽ quay trở về với đất hệt như mọi hình thể quay về đất. Thế thì, Lão Tử nói, “ Trở về cội rễ, gọi là “Tịnh.” Người được chất đầy với kinh nghiệm này trở về với rễ của mình chính khoảnh khắc này.
Những lời này là rất quí giá: “Trở về cội rễ, gọi là “Tịnh.” Hiểu biết này về việc quay về tới rễ nền tảng thực tại là việc quay lại. Lại đạt tới rễ của người ta là tịnh tối cao.
Sự thanh thản trên mặt Phật không phải là việc phản xạ của thiền hay của việc lặp lại mật chú. Khi một người lặp lại mật chú, mặt người đó có vẻ thanh thản mà là thanh thản được trau dồi. Có một kiểu an bình khác mà có thể được cảm sinh bởi ma tuý, nhưng nó sẽ là an bình của chết. Thanh thản trên mặt Phật tới từ việc trở về tận rễ của ông ấy. Nó là thanh thản sống, được sinh ra từ tịnh. Nhìn ảnh Phật. Quan sát kĩ mặt ông ấy và bạn sẽ để ý rằng nó cho cảm giác dường như có trung tâm bên trong mà từ đó toàn thể ảnh của ông ấy được gắn vào. Dường như điểm hội tụ trung tâm kiểm soát toàn thể hình thể.
Nhìn vào bản thân bạn khi bạn bước, khi bạn ngồi, khi bạn đi, và bạn sẽ thấy rằng không có điểm hội tụ trung tâm bên trong. Hay, đúng hơn, có nhiều trung tâm. Có đám đông bên trong, bãi chợ, với đủ loại người. Lãnh thổ của bạn bị chất đầy với các nốt tương phản. Những người đồng nhất bản thân họ với mây thấy bản thân họ trong hoàn cảnh khó khăn này. Trời là một; mây là nhiều. Mây mà mới chỉ là một đốm giờ trở nên lớn và báo điểm xấu và thế rồi sau một chốc, nó tan tác. Bạn không thể phụ thuộc vào hình thể của mây. Khoảnh khắc này nó là đẹp và khoảnh khắc khác nó là xấu vì mây là vật chất thể khí thay đổi hình thể mọi khoảnh khắc. Người nối bản thân mình với hành động của mình và thành đạt của mình, người là tổng của mây bản ngã bên trong người đó – người như vậy dao động trong mây bên trong bản thân người đó.
Rất khó nghĩ theo những dòng này. Bởi một mình suy nghĩ thuần tuý, người ta không thể hiểu được điều này. Dễ nghĩ về cây – rằng hôm nay nó hiện hữu đấy và ngày mai nó sẽ không hiện hữu – nhưng rất khó thừa nhận rằng “ngày mai, tôi cũng sẽ không hiện hữu.” Tất cả chúng ta đều biết rằng mọi người phải chết – “nhưng không phải tôi”. Mọi người biết chúng ta toàn là hình ảnh bằng đất sét – “ngoại trừ tôi.” Chúng ta tính cả cái ngã riêng của chúng ta. Điều không hề xuất hiện cho chúng ta là trong thế giới này của các hình thể đang thay đổi, tôi nữa cũng là một hình thể. Đối diện với sự kiện này là đau đớn, và thừa nhận với bản thân người ta rằng “Tôi chỉ là một đống thịt và xương. Tôi chỉ là hình ảnh được vẽ trên giấy trống. Tôi chỉ là mây hơi.” Mang mỗi đau về hiểu biết này là sám hối, vì nếu ý nghĩ này còn dai dẳng trong tâm trí, bản ngã sẽ đứng ở đâu? Thế thì làm sao tôi sẽ bảo vệ được hình ảnh của tôi? Làm sao tôi sẽ biết tôi là ai?
Khalil Gibran đã nói, “Khi mà tôi còn không biết tới bản thân tôi, tôi nghĩ tôi là hình ảnh vững chắc. Nhưng khi tôi nhận ra bản thân tôi, tôi thấy bản thân tôi ngồi với tay siết chặt, tay không giữ gì ngoài khí loãng!”
Tất cả chúng ta đều đang siết chặt nắm tay mình và chẳng có gì ngoài không khí trong chúng. Chúng ta hiểu điều này về trí tuệ nhưng hiểu biết này không xuyên thấu sâu bên trong chúng ta. Tại sao điều đó là như vậy? Đó là vì hiểu biết này sẽ đập tan hình mẫu cuộc sống mà chúng ta đã tạo ra quanh bản thân chúng ta. Nếu ai đó bảo tôi, “Bạn đẹp và tôi yêu bạn,” thế thì nếu tôi trở nên nhận biết rằng tôi không là gì ngoài không khí, cái gì sẽ xảy ra cho tình yêu này? Nếu tôi nói với ai đó rằng tình yêu của tôi là vĩnh hằng và nó bao giờ cũng là vậy – và thế rồi, không giống như những chuyện tình chúng ta thấy trong sách, nếu nó bừng lên trên tôi rằng tôi đã tuyên bố tình yêu của tôi với một nhúm da và xương – cái gì sẽ xảy ra cho tình yêu của tôi?
Mọi đầu tư tôi có quanh tôi sẽ chặn tôi khỏi nghĩ theo cách này và sẽ đảm bảo cho tôi rằng tôi là khối rắn chắc, tôi có nhân cách kéo dài. Mọi người hát, “Khi sao và trăng không còn nữa, ngay cả thế tình yêu của anh (em) vẫn sẽ hiện hữu.” Nếu chúng ta nhận ra rằng chúng ta không là gì ngoài những cái kết thúc, cái gì sẽ xảy ra cho những mơ vô tận mà chúng ta đã tạo ra? Tất cả những điều đó ngụ ý gì? Nếu tôi không nhiều hơn một hơi thở không khí, tình yêu của tôi có giá trị gì?
Nếu tôi không là gì ngoài khói, lời của tôi có giá trị gì? Và nếu tôi không tồn tại nữa, bạn sẽ cân đo lời của tôi và hành động của tôi trên thang đo nào?
Không có câu trả lời. Điều đó là khó khăn. Có những lúc mà ý nghĩ tới với tâm trí người ta rằng tôi không gì nhiều hơn một đường kẻ trên nước. Và chúng ta hiểu điều đó nữa. Nhưng thế rồi, sợ bắt giữ tim. Chúng ta đã dệt nên mắt lưới nào quanh bản thân chúng ta? Cho nên chúng ta rơi trở lại và để cuộc sống tiếp tục như nó vậy.
Mọi hình mẫu tuỳ thuộc vào cảm nhận của chúng ta. Nếu cảm nhận của chúng ta thay đổi, toàn thể hình mẫu phải thay đổi – toàn thể hình mẫu của cuộc sống.
Lin Yutang đã viết trong hồi ức rằng một người đàn ông Trung Quốc đã gửi một hộp gỗ nhỏ làm quà tặng cho bạn ông ấy ở Đức. Nó đã là một thứ đồ cổ đẹp. Nhưng bất kì ai đã tạo hình cái hộp này đã khắc một điều kiện lên nó – rằng mặt trước của hộp bao giờ cũng phải đối diện với mặt trời. Trong hàng nghìn năm, bất kì ai làm chủ cái hộp này đã tôn trọng ước muốn này của người làm ra nó. Người Trung Quốc này yêu cầu bạn mình ở Đức không phá huỷ truyền thống này, điều đã là việc kế thừa trong một nghìn năm. Người Đức đáp lại rằng không có khó khăn gì trong việc gìn giữ qui tắc này.
Khi người Đức đặt cái hòm vào phòng khách của mình, toàn thể chỗ đó bắt đầu có vẻ không hợp. Anh ta phải làm cho cả phòng thay đổi để phù hợp với cái hòm gỗ. Anh ta đổi đồ đạc và thậm chí cả cửa ra vào và cửa sổ, và sơn lại phòng. Nhưng thế rồi, phần còn lại của ngôi nhà có vẻ buồn tẻ trong so sánh với căn phòng lộng lẫy này. Thế là anh ta đổi toàn thể ngôi nhà để sánh được với phòng khách. Nhưng thế rồi, anh ta thấy rằng vị trí của nhà anh ta không hài hoà chút nào với nội thất mới. Anh ta từ bỏ. Anh ta nói rằng bây giờ làm bất kì thay đổi nào thêm là ở bên ngoài anh ta.
Một thay đổi nhỏ mang tới cách mạng khắp xung quanh. Một thay đổi trong cảm nhận không phải là thay đổi nhỏ; nó là rất sâu sắc. Thực ra, nó là thay đổi sâu sắc nhất có thể có. Ngay khi cảm nhận của bạn thay đổi bạn không còn là cùng người cũ nữa. Mọi thứ quanh bạn thay đổi. Nỗi sợ thay đổi này là điều kìm hãm người ta. Nếu thiếu dũng cảm thay đổi, người ta không thể trở nên có tính tôn giáo, cho dù người đó nghe nói về tôn giáo suốt cả đời mình.
Lão Tử nói: “Trở về cội rễ, gọi là “Tịnh.” Không gian cơ sở này, hư không này bên trong…. Và không gian (akash) ngụ ý hư không; nó ngụ ý sự tồn tại. Nó không rắn chắc; nó không là vật, nó không có hình thể. Nó là không gian rỗng. Mọi thứ xuất hiện và biến mất bên trong nó, và nó vẫn còn không bị chạm tới, không bị ảnh hưởng bởi mọi thứ. “Ấy gọi là “phục mạng”. Phục mạng gọi là “Thường.”
Lão Tử nói: rơi trở lại rễ, đi ngược về cội nguồn nền tảng và trải nghiệm tính một với nó, là đi trở về vận mệnh của người ta, đi trở về bản tính của người ta, đi trở về trong sáng tạo. Đây là vận mệnh của chúng ta. Chừng nào một người chưa trở thành một với vận mệnh của người đó, người đó vẫn lang thang, vì người đó sống ở đầu mút. Cuộc hành trình dài hàng triệu kiếp này là tất cả vì sự đồng nhất của chúng ta với hình thể.
Từ “Con đường Đạo”, T.4, Ch.15 Vô hành động, định mệnh và quay lại luật vĩnh hằng
