Người bạn khác đã hỏi rằng: Các thánh nhân bao giờ cũng nói về siêu việt, về đi lên, trong khi Lão Tử lại nói về đi xuống – sao vậy?
Lão Tử nói về đi xuống vì không ai có thể đi lên mà không đã đi xuống. Những người đã nói về đi lên đều đã nói về mục đích chứ không nói về phương tiện. Khi Lão Tử nói về đi xuống, ông ấy nói về phương pháp, phương tiện. Nếu bạn muốn đi lên, bạn sẽ phải đi xuống. Điều này dường như là mâu thuẫn. Nietzsche đã nói rằng cây ước đi lên cao trên trời, phải cho rễ của nó ăn sâu xuống trong đất phía dưới. Nếu cây ước mọc cao hơn mà không đi sâu hơn vào trong đất, điều đó là không thể được; vì không có đi xa hơn xuống dưới, không có cách nào để đi lên.
Lão Tử nói, “Nếu ông ước đi lên ông sẽ phải làm thu xếp để đi xuống.” Quên mọi thứ về đi lên đi, bỏ điều đó cho tự nhiên. Bạn để cho rễ của bạn đi sâu vào bên trong đất và tự nhiên sẽ làm cho hoa của bạn nở cao trên trời. Bạn phải không lo nghĩ về điều đó chút nào, vì lo nghĩ chút xíu làm yếu rễ đi. Tập trung mọi nỗ lực của bạn vào rễ và tự bản thân hoa sẽ nở ra. Nơi có rễ nhất định có hoa. Rễ càng mạnh hoa càng lớn và nhiều hương thơm hơn.
Lão Tử nói, “Tìm chỗ thấp nhất, như nước tìm; và tự bản thân đỉnh của ông sẽ tới với ông.” Trở thành hồ và bạn sẽ thấy bản thân bạn được biến đổi thành núi Gourishankar. Bạn từ bỏ mọi nỗ lực để trở thành Gourishankar vì qui tắc tương ứng với Lão Tử là: Người ước muốn đi lên, được gửi xuống dưới, nhưng người sẵn lòng đi xuống không thấy người tranh giành để vật lộn giành các đỉnh cao của mình. Xin hiểu công thức của ông ấy.
Điều phiền phức là ở chỗ một số qui tắc là mâu thuẫn và chúng lảng tránh việc hiểu của chúng ta vì chúng ta tin vào logic thẳng. Đó là tâm trí nam. Chúng ta không biết rằng sự sống không tin vào logic thẳng. Nó tin vào logic ngược. Chúng ta tin vào logic thẳng – cũng như một người bước đi trên đường cao tốc – đường thẳng!
Tuy nhiên trong sự sống, không có đường cao tốc. Cách thức của sự sống là giống như đường núi. Mọi đường của nó đều bị che phủ bởi sương mù và mây. Khoảnh khắc này tôi cảm thấy, nếu tôi đi thẳng trên một đường, tôi sẽ lên tới trăng mà tôi thấy ngay phía trước tôi nhưng rồi đó tôi thấy tôi lạc đường, trăng giờ ở đằng sau tôi! Cách thức của sự sống là tròn, không bao giờ thẳng. Không cái gì là thẳng nhưng chúng ta tin vào cách thức thẳng.
Chẳng hạn: bây giờ nếu ai đó bảo bạn, người đó đi dạo mỗi sáng và điều đó cho người đó niềm vui cho nên bạn cũng khởi hành sáng hôm sau đi tìm niềm vui này. Thế rồi bạn sẽ chỉ quay về mệt mỏi và bực tức. Lí do là, tâm trí bạn bao giờ cũng sẽ đi tìm niềm vui đó, sự vui thú đó và nó sẽ không bao giờ ở trong hành động bước đi, thế thì điều đó trở thành nhiệm vụ nặng nhọc. Bạn chăm chăm đi tìm niềm vui và ngay khi điều đó được đạt tới khi bạn đã làm với việc bước đi và bạn sẽ muốn quay về nhà. Bạn đã bị cưỡng ép bước đi. Nếu niềm vui sẵn có khi ngồi ở nhà, bạn chắc đã không bao giờ bước đi. Bạn bước chỉ vì ai đó đã nói bước đi là phúc lạc. Bạn sẽ quay về và nói rằng người kia là kẻ nói dối. Không có vui thích trong việc bước đi vì bạn đã bước đi bốn dặm và chẳng có dấu hiệu niềm vui nào ở bất kì đâu! Nhưng người đã nói điều này đã không nói sai.
Việc bước đi là vui thích nhưng chỉ cho người đó, người có tâm trí đang bước đi chứ không về vui thích. Khi mọi chú ý dồn vào việc bước đi niềm vui từ đó là sản phẩm phụ. Khi một người mất hút trong việc bước đi tới mức người bước phai nhoà đi và chỉ hành động bước còn lại thế thì hoa của phúc lạc nở bung.
Sự sống là mơ hồ. Nếu bạn cảm thấy rằng bạn sẽ đạt tới hạnh phúc bằng việc yêu ai đó, bạn sẽ không bao giờ hạnh phúc. Mặc dầu có vui thích trong yêu nhưng niềm vui này chỉ dành cho người nhận chìm bản thân mình trong yêu và không lo nghĩ về phúc lạc. Người ham muốn phúc lạc từ yêu thì có yêu nhưng chú ý của người đó toàn là vào phúc lạc. Thế thì người đó thấy bản thân mình cầm tay của người yêu nhưng không thấy phúc lạc trong nó. Người đó sẽ không bao giờ thấy nó nữa. Và vậy mà những người nói có phúc lạc trong yêu là tuyệt đối đúng. Thực tại yêu và phúc lạc là không tương quan. Không có mối nối nhân quả giữa chúng. Nó không giống như kiểu bạn đun nóng nước và nước biến thành hơi.
Bạn càng đi sâu hơn vào trong sự tồn tại, tính nhân quả càng trở nên ít hơn; và tính tự phát và tự nhiên là kết quả được đạt tới. Mọi điều là sâu sắc và sâu lắng trong sự sống đều là hậu quả của những kết quả tự nhiên và tự phát.
Bạn đi nghe nhạc. Bạn ngồi thẳng, với sự tập trung đầy đủ quyết tâm tận hưởng nhạc tới sự đầy đủ nhất – bạn không bao giờ có thể làm vậy được. Bạn sẽ chỉ làm mệt bản thân bạn. Thảnh thơi, nhắm mắt lại, quên mọi thứ về tận hưởng đi, chỉ nhận chìm bản thân bạn vào nhạc. Nếu bạn mê thích giai điệu, bạn sẽ được tràn ngập với phúc lạc. Hoa của phúc lạc không nở trong căng thẳng nhưng trong thảnh thơi đầy đủ, những người trở nên quan tâm về việc đạt tới không bao giờ có thể thảnh thơi.
Do đó Lão Tử nói: “Ông không lo nghĩ về đỉnh cao, ông trở thành giống nước. Đi xuống vực thẳm thấp nhất.” Các chiều cao luôn luôn được đạt tới và do vậy ông ấy không nói về chúng chút nào. Đó là kết quả tự nhiên và không cần được thảo luận. Vậy mà chúng ta là những người mâu thuẫn. Chúng ta sẽ nghe theo Lão Tử chỉ vì ông ấy đảm bảo cho chúng ta về việc đạt tới chỗ trên nếu chúng ta đi xuống dưới. Cho nên chúng ta bày tỏ tự tin rằng đây là toán học thuần tuý. Trước hết chúng ta phải chắc rằng nếu chúng ta đi xuống, chúng ta sẽ vươn lên, nhưng thế thì chúng ta đi xuống mà không bao giờ vươn lên vì điều đó không ở trong tay của bất kì người nào. Nó không dừng lại trong tay của sadhaka. Không có đảm bảo và chỗ một người bắt đầu với việc đảm bảo này, biến cố này không bao giờ xảy ra. Cần hiểu logic ngược này của cuộc sống.
Mọi người tới tôi và nói: “Tôi muốn an bình.” Tôi bảo họ, “Quên mọi thứ về an bình đi và bắt đầu thiền.” Nhưng thế rồi họ hỏi, “Nếu tôi thiền, tôi có được an bình không?” Tôi lại bảo họ tập trung vào thiền và quên về an bình đi nhưng họ cứ hỏi mãi. Thế rồi tôi bảo họ, “Bạn đã thử suốt những năm này để đạt tới an bình. Bạn đã theo đuổi an bình lâu thế và vậy mà nó cứ lẩn tránh bạn. Giờ bạn quên an bình đi và chỉ thiền thôi.” Nhưng họ lại hỏi, “Với việc quên mọi thứ về an bình, nó sẽ được đạt tới chứ?” Cho nên vấn đề kết thúc ở chỗ nó vẫn là vậy.
Chuyện kể rằng khi Mulla Nasruddin được 100 tuổi ông ta đột nhiên trở nên rất mãn nguyện, rất phúc lạc tới mức mọi người đâm ra ngạc nhiên; vì khó mà bắt gặp một người bất mãn nhiều hơn Mulla. Ông ta thường phàn nàn về gần như mọi thứ. Tất cả họ tụ tập quanh ông ta và hỏi, “Mulla ơi, đây là phép màu! Ông ở trong số những người đã trở nên thanh thản thế! Chúng tôi không bao giờ có thể tưởng tượng được. Bí mật là gì?”
Nasruddin đáp, “Chín mươi chín năm tôi đã dành cho việc phấn đấu vì an bình. Năm nay tôi đã quyết định sống với sự trăn trở của tôi. Tôi đã quyết định bỏ mọi ý nghĩ về yên bình. Tôi đã cố gắng trong chín mươi chín năm và tôi đã thất bại. Giờ tôi đã bỏ ý tưởng này và tôi thấy tôi đã trở thành an bình!”
Người được chuẩn bị để sống với phi an bình, chẳng thấy cái gì muốn an bình của người đó. Người đó sẵn lòng khổ, ai có thể vồ lấy hạnh phúc của người như vậy? Và người tình nguyện đi xuống vực thẳm thấp nhất, không ai có sức mạnh để giằng lấy những chiều cao mà người đó đạt tới. Người được chuẩn bị để là không ai cả thấy bản thân người đó là mọi thứ, và người sẵn sàng phá huỷ bản thân mình thì thấy rằng mọi giầu sang của điều thiêng liêng là của mình. Lão Tử nói về những lời kinh này. Điều đó không có nghĩa ông ấy bảo bạn đi xuống. Ông ấy nói chỉ có một đường đi lên và đó là bạn sẵn sàng và sẵn lòng là người cuối cùng.
Từ “Con đường Đạo”, T.2, Ch.22 Lão Tử là hữu dụng nhất trong hiện trạng thế giới
