Trong thế giới này cả vật chất cũng như linh hồn không bao giờ bị huỷ diệt, chỉ bản ngã bị huỷ diệt. Thân thể không bao giờ bị huỷ diệt. Thân thể này của tôi đã hiện hữu, ngay cả khi tôi không hiện hữu. Mọi hạt của thân thể này đã hiện diện. Không có gì mới trong nó. Khi tôi chết, không một nguyên tử nào của thân thể tôi sẽ chết cùng tôi. Thân thể là vĩnh hằng vì không cái gì bên trong nó chết. Các nhà khoa học nói rằng chúng ta không thể huỷ diệt cho dù một nguyên tử – không cái gì có thể bị phá huỷ. Mọi thứ bên trong thân thể là vĩnh hằng: nước sẽ hội nhập vào nước, lửa sẽ bị mất đi trong lửa, không gian sẽ trở thành một với không gian; mọi thứ là vĩnh hằng. Duy nhất hình dạng bị mất; nhưng không cái gì bên trong hình dạng này là bị mất. Linh hồn tôi cũng không chết – thế thì cái gì chết?
Chết xảy ra. Chỉ kết nối giữa thân thể và hồn tan vỡ. Và ở giữa kết nối này có bản ngã, cái tôi tạo ra qua việc gặp gỡ của thân thể và hồn và cái tôi tạo ra mọi ngày – bản ngã này tan vỡ. Một khi tôi đi tới biết rằng tôi không là bản ngã, thế thì không có gì bên trong tôi mà có thể chết. Chừng nào tôi còn biết bản thân tôi là bản ngã, tôi không có hiểu biết về nước cam lồ bên trong tôi. Tôi không thể nào biết – không có cách nào để biết vì tôi hoàn toàn bị đồng nhất với bản ngã của tôi. Không có cái gì ngoại trừ chết có thể xảy ra cho tôi vì cái mà tôi đã đồng nhất bản thân tôi là cái duy nhất chết. Điều này dường như là một phát biểu kì lạ.
Trong toàn vũ trụ, duy nhất một thứ có năng lực chết và đó là bản ngã. Không cái gì khác chết vì không cái gì bên cạnh bản ngã được sinh ra. Mọi thứ khác đều hiện hữu. Một mình bản ngã được sinh ra, nó là hiện tượng kép. Chẳng hạn lấy ví dụ: Tôi bước đi trên đường. Mặt trời đã ló ra. Khi tôi không bước đi trên đường, mặt trời vẫn có trên trời. Lúc đó là giữa trưa và mặt trời ở ngay trên và đường ở dưới. Tôi ngồi trong nhà tôi; tôi hiện hữu và mặt trời cũng hiện hữu. Thế rồi khi tôi bước ra ánh mặt trời, một hiện tượng mới xảy ra – đó là cái bóng của tôi. Mọi lúc nó ở đâu vậy? Khi tôi ngồi trong nhà, nó đã không có đó trong nhà mà nó cũng chẳng có ở đâu dưới mặt trời. Khi tôi bước ra ánh sáng mặt trời, nó xuất hiện như sản phẩm phụ của mối quan hệ giữa tôi và mặt trời. Cái bóng này là có thể bị phá huỷ. Ngay khi tôi bước sang bên hay mặt trời chuyển đi, nó sẽ bị mất. Ngay bây giờ nó không hiện hữu và nếu tôi nghĩ tôi là cái bóng, cái bóng là bản thể của tôi, tôi sẽ thấy bản thân tôi lâm vào khó khăn, như cách con cáo đã làm, tôi được nói cho vậy.
Sáng sớm, cáo chui ra. Mặt trời vừa mới lên trên trời. Cáo thấy cái bóng của nó rất dài. Nó tự nhủ mình, “Mình sẽ cần cả một con lạc đà cho bữa ăn của mình hôm nay.” Nó đoán kích cỡ của nó theo cái bóng của nó. Không có phương tiện khác cho nó biết. Cho nên khi nó thấy cái bóng dài của mình nó đã bị thuyết phục rằng nó là con vật lớn. Thế là nó khởi hành đi tìm lạc đà. Giờ đã là trưa rồi nhưng nó không thể tìm ra lạc đà nào. Nó cảm thấy rất đói nhưng không có thức ăn. Thế rồi nó quay quanh để xem cái bóng của nó ra xa thế nào. Mặt trời ở ngay đỉnh đầu. Cái bóng bây giờ đã co lại thành kích cỡ rất nhỏ. Thế rồi nó nghĩ “Được, giờ thì con thỏ nhỏ cũng được.”
Người sống theo cái bóng của mình thấy bản thân người đó gặp khó khăn. Đôi khi cái bóng có vẻ rất lớn – điều đó đơn thuần là trùng hợp ngẫu nhiên. Trong tuổi thanh niên cái bóng xuất hiện rất lớn với mọi người, vì thế thì mặt trời mới mọc lên. Nasruddin thường nói rằng khi anh ta còn trẻ anh ta đã quyết định rằng anh ta sẽ không ngưng nghỉ chừng nào anh ta còn chưa trở thành triệu phú. Điều đó đã là quyết tâm vững chắc của anh ta. Anh ta nói điều này cho anh bạn của anh ta, cũng là người đi xin. Cả hai đều là người đi xin. Anh bạn đi xin nhìn anh ta một cách xuyên thấu và nói, “Thế thì cái gì xảy ra?” Nasruddin nói, “Về sau tôi đã nhận ra dễ thay đổi quyết tâm hơn. Cho nên tôi đã đổi quyết tâm.”
Đây là điều xảy ra cho mọi người và có lí do cho nó: cái bóng đã co lại và ngay cả thỏ cũng là đủ. Khi một người già đi người đó nhận ra rằng hồi thanh niên cái bóng đã là dài và rằng điều đó chỉ là trùng hợp ngẫu nhiên. Trong tuổi già nó co lại và trở thành nhỏ. Những người biết, cũng biết trong tuổi thanh xuân rằng cái bóng đơn thuần là cái bóng và không phải là bản thân người đó. Theo cùng cách đó, có cái bóng bên trong mà chính là bản ngã. Bản ngã là cái bóng bên trong. Các mối quan hệ đa dạng của sự sống ném ra cái bóng bên trong, được gọi là bản ngã. Và tôi đo bản thân tôi bằng thước của bản ngã. Tôi quyết định tôi là ai tương ứng với bản ngã của tôi và mọi ngày tôi phải thay đổi quyết định của tôi vì nó phụ thuộc hoàn toàn và sự trùng hợp ngẫu nhiên.
Buổi sáng một người tới và nói, “Úi chao! Không có ai như anh trên mặt đất này!” Cái bóng bên trong lập tức kéo dài ra. Bí mật của việc nịnh chỉ là điều này. Điều thú vị nhất là không ai nhận ra đây là nịnh vì nịnh đáp ứng thế – nó kéo dài cái bóng ra. Điều chúng ta không thể mở rộng được bằng làm việc vất vả, nịnh thổi phồng lên không mất thời gian gì.
Chuyện kể rằng một lần Nasruddin được vua Sultan phái đi như sứ thần tới vua Ấn Độ. Đó đã là nhiệm vụ khó khăn cho anh ta. Anh ta đại diện cho vua của mình tới gặp vua Ấn Độ. Anh ta đi tới cung điện và đứng trước nhà vua và nói, “Bệ hạ vinh quang, trăng tròn hoàn hảo!” Bây giờ đại sứ của nước anh ta đã có mặt vào lúc đó. Ông ta bực bội. Ông ta lập tức gửi một thông báo cho Sultan báo cho ông ấy về hành động của Nasruddin. Tại sao, anh ta đã xúc phạm Sultan bằng việc gọi vua này là trăng tròn! Nhà vua giận Nasruddin. Khi anh ta trở về từ Ấn Độ ông ấy triệu anh ta tới và đòi hỏi lời giải thích.
Nasruddin nói, “Tâu bệ hạ, bệ hạ là trăng của đêm thứ hai. Bệ hạ sẽ tăng trưởng mạnh hơn từng ngày. Nhà vua này đã đạt tới đỉnh cao quyền lực của ông ấy. Bây giờ ông ta là trăng khuyết, kết thúc của ông ta là gần.”
Vua Sultan tới tấp tặng quà cho anh ta. Nhà vua Ấn Độ cũng tới tấp tặng quà cho anh ta. Ở chỗ này anh ta nịnh bản ngã bằng việc gọi ông ấy là trăng tròn. Ở chỗ kia anh ta nịnh bản ngã bằng việc gọi ông ta là trăng của đêm thứ hai. Người là nhu nhược thế, anh ta đằng nào cũng có thể bị lừa. Chúng ta bao giờ cũng sẵn sàng để được nịnh. Người đàn bà có vẻ bình thường nhất sẽ bị bạn lừa nếu bạn nói cô ấy là người đàn bà đẹp nhất bạn đã từng gặp. Cô ấy sẽ không nhận phiền phức để xem lại gương, cô ấy sẽ tin bạn một cách tuyệt đối.
Nasruddin đang ngồi của với người tình của anh ta trên bờ biển. Người tình của anh ta bảo anh ta, “Anh giống biển nhiều thế! Bất kì khi nào em nhìn anh, em lại nhớ tới biển. Bất kì khi nào em nhìn biển, em lại nghĩ tới anh.” Nasruddin phổng mũi! Anh ta nói, “Thực ra, em đúng đấy! Biển bao la thế và thô thế và lãng mạn thế – giống hệt anh!” “Em xin lỗi!” Người tình của anh ta kêu lên, “Không phải điều đó đâu. Em cảm thấy buồn nôn khi em nhìn biển và em cảm thấy buồn nôn khi em nhìn anh! Đó là điều duy nhất chung giữa anh và biển.”
Nói bất kì cái gì với bất kì ai và người đó sẵn sàng tin bạn. Những điều ngớ ngẩn làm sao mà mọi người sẵn sàng tin! Bạn bảo người đàn bà mắt cô ấy giống như cá – cô ấy sẽ tin bạn. Không mắt nào của bất kì ai giống cá! Bạn nói môi cô ấy giống nụ hồng, hay thân cô ấy ngát hương hoa hồng. Mọi điều này là không thực nhưng mọi người sẵn sàng tin. Các nhà thơ ca lên về nó và mọi người nghe và chấp nhận lời của họ. Những câu chuyện nhàm cổ đại được kể đi kể lại hàng nghìn lần và vậy mà sức quyến rũ của chúng vẫn không sút giảm. Tại sao? Cái bóng bên trong của bản ngã được làm thoả lòng bởi nó.
Chúng ta phải tỉnh táo và thức tỉnh với cái bóng bên trong này. Cho nên Lão Tử nói, “Người thức tỉnh và tỉnh táo với cái bóng bên trong thiết lập quan hệ của mình với thực tại của chân lí; và người vẫn còn lại với mọi cái đó là hữu tử và nhất thời.” Lời kinh này đã được mang đi xa hơn vào lời kinh sau và được giải thích bao quát hơn bởi Lão Tử.
Do đó thánh nhân để người của họ ở cuối. Jesus đã nói, “Được phúc lành là những người có khả năng đứng ở cuối.” Tại sao Jesus làm ra phát biểu này? Tại sao họ được phúc lành, những người sẵn sàng ở hậu cảnh? Vì Jesus nói: “Dù ông biết hay ông không biết, người đứng cuối trở thành người ở đầu.” Không có gì mang nhiều chân giá trị hơn, không có thành đạt nào lớn hơn điều này. Người đã làm mất bản ngã của mình, không có cách nào mang người đó trở lại ngay cả vị trí thứ hai. Người đó bao giờ cũng là thứ nhất, không làm bất kì nỗ lực nào để là thứ nhất! Bây giờ người đó sẽ phải đứng đầu.
Nếu Mahavira và Phật đã từ bỏ vương quốc của họ, điều đó không phải là việc này sẽ đưa họ tới tính vô ngã; thay vì thế đó là việc người có bản ngã bị triệt tiêu không còn bất kì nhu cầu nào để là vua. Bây giờ người đó là vua! Bây giờ người đó ở đâu, người đó theo hướng nào không còn tạo ra khác biệt. Mọi điều này là không liên quan. Bây giờ Phật có thể cầm bình bát ăn xin và đi từ cửa nhà nọ sang cửa nhà kia nhưng bạn sẽ không tìm thấy người đi xin ở bất kì chỗ nào trong mắt ông ấy. Nếu bao giờ có người đi xin trên thế giới này, đó là ông ấy – Phật. Ông ấy là người đã hỏi xin của bố thí nhiều nhất!
Bây giờ thực tại, ông ấy không quan tâm tới sự oai nghiêm của trạng thái hoàng tử của ông ấy tới mức bình bát ăn xin không mang tới thay đổi nào trong ông ấy. Nhớ – ông ấy không quan tâm thế tới sự oai nghiêm của ông ấy! Sự kiện về trạng thái vua của ông ấy là thực tới mức cho dù ông ấy đi ăn xin, điều đó không mang tới thay đổi nào trong chân giá trị của ông ấy. Chúng ta sợ đi xin, không phải vì chúng ta sợ việc xin nhưng vì nếu chúng ta đi xin, chúng ta nhất định trở thành người đi xin. Chúng ta không có hiểu biết về vị vua bên trong chúng ta. Ngay khi chúng ta đi xin, chúng ta trở thành người đi xin! Như hành động của chúng ta, chúng ta cũng là vậy! Mahavira và Phật có thể hỏi xin của bố thí với sự oai vệ của hoàng đế! Có lí do cho điều này: Họ là tự tin thế. Ngày họ để bản thân họ ở chỗ cuối cùng, điều đó trở thành chính bản tính của họ là chỗ đầu tiên!
Lão Tử nói, “Vì vậy thánh nhân để thân ra sau, mà thân đặng còn.” Họ chùi sạch bản thân họ hoàn toàn, rút bản thân họ về từ mọi phía và vậy mà lịch sử xác nhận rằng họ bao giờ cũng ở hàng đầu!
Bạn có biết tên của ngay cả một vua đã cai trị ở Bihar vào thời của Phật hay tên của chính khách vào những thời đó không? Tất cả họ đều mất đi – bị phai nhoà, bị chùi sạch! Còn một người đi ăn xin đã tới và đứng ở đằng trước, trong mọi huy hoàng của ông ấy! Bố của Phật khi ông ta thấy con trai của mình trong bộ đồ của kẻ ăn xin, đã bị tổn thương sâu sắc. Ông ta bảo Phật, “Mọi người làm việc cực nhọc suốt đời và vậy mà không có được cung điện như con được kế thừa từ các tổ tiên của con; còn con quay lưng với vương quốc vinh quang và bao la thế sao? Con thực sự là ngu!” Nếu bất kì người nào nhớ tới tên của bố Phật, đó là vì ông ta đã là bố của Phật chứ không phải vì ông ta đã là vua. Hàng nghìn người như ông ta đã lên ngôi và đã đi mất. Nếu tên của ông vua này được biết tới ngày nay, điều đó toàn bộ là vì sự kiện rằng con trai ông ấy đã lên đường với bình bát ăn xin.
Phật đã rời bỏ vương quốc của bố ông ấy và đi xa vì mọi ngày mọi người tới và cầu xin ông ấy trở về cung điện. Ông ấy đi tới vương quốc của nhà vua láng giềng, cứ tưởng không ai sẽ làm phiền ông ấy ở đó. Nhưng khi nhà vua của nước đó đi tới biết, ông ta chạy tới ông ấy. Ông ta bảo ông ấy: “Anh ngu. Nếu anh giận bố anh, đừng bận tâm. Tới cung điện của ta đi. Ta sẽ gả con gái của ta cho anh. Vương quốc của ta sẽ là của anh vì ta chỉ có một con gái.” Phật đáp, “Tôi không có cằn nhằn gì với bất kì ai, lại càng không có gì chống lại bố tôi. Tôi chỉ cố trốn thoát. Trốn khỏi bố tôi, tôi đã tới đây nhưng ở đây ông tới với cùng đề nghị. Xin thương lấy tôi, để tôi một mình. Điều ông đề nghị tôi không có giá trị gì trong mắt tôi.”
Có một phát biểu vô giá của Phật. Ông ấy nói, “Chừng nào ta còn chưa có hiểu biết về những kho báu bên trong ta, mọi thứ bên ngoài dường như có giá trị. Bây giờ vì ta đã tìm ra kim cương bên trong, mọi kim cương trần tục đã nhạt nhoà trong vô nghĩa.
Lão Tử nói, “Để thân ra sau, mà thân ở trước.” Lịch sử được chất đầy với đám đông người mà từng người đều hăm hở là ở trước. Thế rồi đột nhiên mọi chính khách, mọi vua và người giầu có rơi vào hàng sau và bằng cách nào đó, dường như huyền bí, những người này, người đã giữ bản thân họ ở bối cảnh lại được thấy ở ngay hàng đầu!
Đã quãng 2500 năm từ khi Lão Tử bước đi trên trái đất. Nhiều người thế đã tới và đi trong thời kì này nhưng không ai đã bao giờ đứng trước Lão Tử. Và ông già này là tới mức ông ấy đã giữ bản thân ông ấy ở trong bối cảnh. Không có vấn đề đứng đằng sau ông ấy. Ông ấy đã làm cho bản thân ông ấy là người cuối cùng! Trước cái chết của mình ông ấy đã rời khỏi Trung Quốc, để cho họ không thể làm nấm mồ của ông ấy. Vì ông ấy đã không làm bất kì dấu hiệu nào trong cả đời mình, tại sao phải có bất kì dấu hiệu nào để lại của ông ấy sau cái chết của ông ấy? Nhưng người như vậy, người đã chùi sạch bản thân mình hoàn toàn thì không thể bị chúng ta quên đi dễ dàng thế. Hàng thế kỉ sẽ trôi qua nhưng Lão Tử sẽ không bị quên.
Ông ấy là đúng khi ông ấy nói, “Vì vậy thánh nhân để thân ra sau, mà thân đặng còn.”
Nhưng bạn không tụt lại sau để cho bạn có thể được tìm thấy trong hàng đầu! Một số người trong các bạn có thể nghĩ đây là phương cách hay! Là cuối cùng và tới hàng đầu! Những người giữ bản thân họ ở trong bối cảnh được tìm thấy trong địa vị nổi bật nhưng những người giữ bản thân họ ở sau để đi tới hàng đầu chỉ đi tới hàng đầu ở đằng sau. Không có cách nào cho người đó đi tới hàng đầu. Không có nhân quả ở đây. Điều đó chỉ là hậu quả. Nhớ điều này bằng không bạn sẽ phạm lỗi. Điều này hấp dẫn tâm trí. Bản ngã thôi thúc bạn khi nói điều này là rất tốt – ở hàng đầu mà không làm bất kì cái gì! Điều này không phải vậy. Ở đằng sau ngụ ý bạn không có ao ước, không tham vọng ở hàng đầu.
Do đó câu thứ hai, “Điều đó không được móc nối theo nhân quả”, không phải là kết quả của phát biểu thứ nhất – rằng bạn cho tay vào lửa và tay sẽ bị bỏng. Nó không giống điều này. Đây là hậu quả. Đừng nghĩ dưới dạng toán học – rằng ở sau và bạn sẽ thấy bản thân bạn ở trước. Điều này sẽ không bao giờ là vậy. Ở sau ngụ ý – người đã bỏ mọi ý nghĩ về việc ở trước. Thế thì người đó không biết liệu người đó là ở trước hay liệu người đó ở sau. Người đó là vô nhận biết về nơi người đó hiện hữu.
Họ dửng dưng với sức mạnh riêng của họ vậy mà sức mạnh của họ là an toàn. Họ bỏ qua cái ngã riêng của họ hoàn toàn, họ quên bản thân họ. Họ không lo nghĩ về bản thân họ và vậy mà họ được bảo vệ tốt. Thực tại, ngay khi một người bỏ xuống gánh nặng của cái ngã riêng của mình, Thượng đế sẵn sàng nhặt lấy gánh nặng của người đó. Ngay khi một người quyết định gạt sang bên mọi lo nghĩ và lo âu của cá nhân mình, toàn thể sự tồn tại bắt đầu lo nghĩ về người đó. Khi một người quyết định tự mình giải quyết các lo âu của mình, sự tồn tại dừng lo nghĩ về người đó. Thế thì người đó bị xa lánh. Người đó trở thành người lạ với mọi sự tồn tại và chẳng có lí do gì người đó cứ mang tải trọng riêng của mình.
Vì những người này không có mục đích vị kỉ, mục đích của họ được thực hiện. Những lời này là những lời nghịch lí nhất đã từng được nói ra trong thế giới này và đồng thời, chúng là có giá trị nhất. Từng lời được nói ở đây có thể trở thành Kinh Thánh. Lão Tử nói, “Phải chăng vì không riêng tư, mà thành được việc riêng tư.” Điều ông ấy ngụ ý nói là ở chỗ phúc lạc tối cao của sự sống là chính việc riêng tư của sự sống.
Người từ bỏ bản ngã, đạt tới phúc lạc tối cao. Nỗi sợ kết thúc khi người ta từ bỏ bản ngã của mình, vì với bản ngã có sợ – sợ mất đi, sợ thất bại, sợ không làm được. Mọi sợ này hiện hữu, bây giờ không còn nữa; và nơi không có sợ, có an ninh đầy đủ.
Chúng ta làm điều đối lập. Chúng ta càng thu xếp an ninh cho bản thân chúng ta, chúng ta càng trở nên bất an ninh hơn. Chúng ta càng cố cứu bản thân chúng ta, chúng ta càng trở nên sợ hơn. Chúng ta càng cố cứu bản thân chúng ta, chúng ta càng thấy chúng ta đang đánh mất bản thân chúng ta.
Bạn có thấy xoáy nước trong sông không? Nếu bạn ném bất kì cái gì vào xoáy nước, nó quay tròn và thế rồi bị kéo xuống bởi xoáy nước. Nếu bạn bị mắc vào trong xoáy nước và bạn không biết triết lí của Lão Tử, bạn sẽ bị khó khăn. Nếu bạn biết Lão Tử, bạn có thể cứu được bản thân bạn. Khi bạn rơi vào trong xoáy nước, chính điều tự nhiên là bạn sẽ cố cứu bản thân bạn. Bạn sẽ chống lại xoáy nước và từ chối bị lôi xoáy xuống bởi nó. Bạn càng tranh đấu bạn sẽ càng làm mất năng lượng nhiều hơn, vì sức mạnh khổng lồ của xoáy nước chống lại bạn. Nó sẽ làm bạn mất sức. Bạn sẽ sớm bị mệt, kiệt sức. Thế thì khó mà cứu được bản thân bạn.
Lão Tử nói,”Nếu bao giờ ông bị mắc vào xoáy nước, đừng tranh đấu với nó. Được chuẩn bị để bị hút xuống bởi xoáy nước.” Thế thì năng lượng của bạn sẽ không bị dùng tới. Xoáy nước kéo một người xuống rất nhanh. Bây giờ xoáy nước là rộng ở trên và hẹp ở đáy như chiếc ốc vít. Một khi bạn đã xuống dưới không có khó khăn gì để thoát ra. Bạn có thể ra ngoài nó một cách tự động. Bạn phải không làm gì cả.
Bạn phải đã thấy người sống chìm trong nước và xác chết nổi trên sông. Bạn đã bao giờ nghĩ tại sao chưa? Cái xác nổi và người sống chìm! Điều đó có vẻ rất nghịch lí. Người sống làm nỗ lực vô cùng để cứu bản thân người đó. Trong việc này, người đó sử dụng bản thân mình và do vậy không có sức mạnh để cứu bản thân mình. Không phải là sông làm người người đó chết đuối, hay xoáy nước. Người ta chết đuối bởi sự kiệt sức vô cùng. Cái xác không đưa ra chống cự nào. Nó cho phép nước đem nó đi tới bất kì chỗ nào chúng đi. Thế thì đại dương nâng nó lên. Nó không tranh đấu và do vậy được nâng lên!
Những người học bơi thực tại học nghệ thuật của cái xác. Người bơi tinh ranh buông bỏ bản thân người đó như người chết trong nước. Người đó không vung chân tay và nước không nhấn chìm người đó. Không có thoả hiệp, không có việc hiểu giữa người bơi và biển. Người đó chỉ phải biết phương pháp – phương pháp của người chết. Cái gì được ngụ ý bởi phương pháp của người chết? Người đó phải bỏ mọi sợ. Người đó phải coi bản thân mình là người chết. Thế thì người đó nổi trên nước.
Lão Tử nói: “Những người an toàn là người không có lo âu về an ninh; người đã ôm choàng sợ và không trốn khỏi nó. Những người đứng ngay đằng sau là ở ngay đằng trước. Và những người được chuẩn bị trở thành không còn nữa, chết, đã nhận được nước cam lồ là việc đạt tới của họ.”
Từ “Con đường Đạo”, T.2, Ch.20 Được ân huệ là người sẵn sàng là người cuối
