Lão Tử nói: “Đón nó thì không thấy đầu. Theo nó thì không thấy đuôi.” Điều này sẽ dễ hiểu hơn nếu chúng ta nhận diện nó bằng yêu. Có khoảnh khắc nào trong đời bạn mà bạn có vận may yêu ai đó không? Tôi hỏi bạn điều này vì chính với khó khăn nhất mới có một trong cả triệu kinh nghiệm về yêu. Mọi người nói về yêu, nhưng chúng ta chỉ nói về cái chúng ta đã không trải nghiệm. Trong việc làm như vậy, chúng ta tìm việc làm yên lòng bản thân chúng ta. Nếu bạn đã thực sự trải nghiệm yêu hướng tới ai đó, bạn sẽ thấy rằng trong khoảnh khắc của yêu, mặt người yêu trở nên mờ ảo. Điều này khó mà tin được, nhưng nó là vậy, rằng bất kì khi nào tim bạn chất đầy với yêu hướng tới ai đó, hình thể của người được yêu trở nên nhoà đi và trong khoảnh khắc đó bạn có được thoáng nhìn về cái không có hình thể. Đó là lí do tại sao những người đã có kinh nghiệm sâu lắng này đã nói về người được yêu như bản thân Thượng đế.
Đây là lí do tại sao khó hiểu liệu người như vậy đang nói về người yêu của mình hay nói về Thượng đế. Khi chúng ta đọc một thiên sử thi về yêu, chúng ta bao giờ cũng bị lẫn lộn: nhà thơ đang nói về Thượng đế hay đang nói về người yêu của mình? Omar Khayyam đang nói về người yêu của ông ấy hay nói về tình yêu. Ông ấy đang nói về rượu hay về samadhi? Khó đoán định ra. Không có gì ngạc nhiên, nhiều cửa hàng rượu thế được mang tên Omar Khayyam!
Người yêu được hợp nhất với cái vô hình thể trong khoảnh khắc yêu. Hình thể biến mất và vô hình thể xuất hiện. Giả kim thuật của yêu là tới mức nó bắt đầu với hình thể và kết thúc với vô hình thể. Lúc ban đầu chính hình thể gây hấp dẫn; nhưng điều này là do chớp loé của ánh sáng bên trong nào đó mà không thuộc về hình thể. Ngọn lửa không được thấy, nhưng ánh sáng dịu của nó là thấy được.
Nhà kính hấp dẫn chúng ta, nhưng nếu chúng ta dừng lại ở đây điều đó sẽ là sai lầm. Ánh sáng bên trong ngôi nhà là mục đích thực tại. Hình thể đẹp hấp dẫn. Điều này dường như nó phải là vậy – nó không sai, nó không là tội – nhưng nếu thân thể trở thành tất cả và kết thúc tất cả và không có hiểu biết về ngọn lửa bên trong, thế thì có phiền phức. Nếu hình thể hấp dẫn và vô hình thể được trải nghiệm, một khoảnh khắc tới khi hình thể hoàn toàn bị quên đi và chỉ vô hình thể còn lại.
Nếu một người yêu thực sự một người khác, không cần tìm kiếm Thượng đế một cách tách rời. Thế thì người được yêu trở thành cánh cửa tới cái tuyệt đối. Vì chúng ta không thể yêu, chúng ta phải cầu nguyện. Vì chúng ta không yêu, chúng ta phải làm hệ thống tu luyện và đa dạng các thứ khác. Nếu người ta có thể thực sự yêu, hệ thống tu luyện, lời cầu nguyện, vân vân, trở thành thừa. Do đó Meera có thể nói, “Không có cách nào, không hệ thống tu luyện, không phương pháp, không hiểu biết, không thiền,” vì cô ấy đã trải nghiệm yêu. Do đó Kabir có thể nói, “Bỏ mọi yoga và mật chú và các bài tập luyện đa dạng đi. Một mình tên ngài là đủ.” Nhưng tên Ngài là đủ chỉ dành cho người đã có thoáng nhìn về yêu bên trong. Bằng không nó là không đủ, dù bạn lặp lại nó nhiều lần.
Đây là khó khăn. Kabir nói một mình tên Ngài là đủ, vì cái tên này, được lấy với tình yêu, là đủ. Người ta còn cần gì thêm nữa? Thế rồi chúng ta cho là bản thân cái tên là đủ, nhưng chúng ta không có trải nghiệm về yêu bên trong. Cho nên chúng ta lặp lại cái tên này một cách máy móc như vẹt trong mọi kiếp của chúng ta, vừa nói: Đây là điều Kabira đã nói, đây là điều Nanak đã nói. Cái tên là đủ, nhưng chỉ dành cho trái tim có yêu bên trong. Và nơi có yêu, cái tên trở thành không cần thiết. Một mình yêu là đủ.
Lão Tử nói: “Đón nó thì không thấy đầu. Theo nó thì không thấy đuôi.” Với sự hợp nhất, mọi biên giới sụp đổ. Không có cách nào trải nghiệm sự hợp nhất, thử xem tuỳ ý bạn. Do đó khi một người nói người đó đã thấy Thượng đế, biết rằng người đó đã thấy mơ – giấc mơ đẹp, tôn giáo, cho niềm vui. Nếu một người nói người đó đã thấy mặt của Thượng đế, biết rằng tưởng tượng của người đó đã đạt tới điểm ý nghĩ kì quặc. Không ai đã bao giờ thấy mặt Ngài và không ai đã bao giờ sẽ thấy vì không mặt nào là của Ngài, không hình thể nào là của Ngài. Sự tồn tại là không có mọi hình thể.
Lão Tử còn đi xa hơn để nói: “Giữ cái đạo xưa, để mà trị cái có của hiện nay. Biết được cái đầu mối của xưa, ấy gọi là nắm được giềng mối của Đạo.”
Lời kinh cuối này là để dành cho người tu luyện tâm linh sadhaka. Mọi điều đã được nói trước đây đã là những con trỏ hướng tới huyền tối cao. Lời kinh này cho tham chiếu về cách huyền tối cao này có thể được đạt tới.
Thời gian là sáng tạo của người. Với Thượng đế, không có thời gian. Quá khứ, hiện tại và tương lai là sáng tạo của người; với Thượng đế chúng không tồn tại. Lời duy nhất chúng ta có thể dùng cho thời gian liên quan tới Thượng đế là vĩnh hằng, vĩnh viễn. Phân chia thời gian là sáng tạo của chúng ta. Tương lai ngụ ý cái còn chưa xảy ra với chúng ta và hiện tại ngụ ý cái đang bây giờ với chúng ta. Nhưng Thượng đế bao quanh tất cả. Với Ngài, quá khứ, tương lai và hiện tại tất cả là ở đây và bây giờ.
Trong thực tại, với Thượng đế chỉ có hiện tại. Nó là cái gì đó – điều giống thế này. Bạn đục một lỗ hổng trên tường nhà. Nếu một người nhòm qua lỗ này và nhìn vào, anh ta có thể thấy tôi. Thế rồi anh ta nhìn từ góc khác và anh ta thấy bạn. Nhưng thế thì anh ta không thể thấy tôi. Thế rồi anh ta có thể nhìn lại từ góc khác và thấy người khác, nhưng thế thì anh ta không thể thấy bạn. Những người anh ta không thể thấy trở thành quá khứ; những người anh ta có thể thấy trở thành hiện tại; và những người anh ta định thấy trở thành tương lai. Với người ở bên ngoài nhà, người bên trong phòng bị phân chia thành ba phần; nhưng với người bên trong phòng, tất cả họ là cùng nhau ở cùng thời gian.
Thượng đế là hiện tại ở trung tâm của sự tồn tại, và chúng ta tất cả đều ở ngoại vi. Tầm nhìn của chúng ta bị giới hạn. Mắt không có năng lực thấy mọi thứ đang có đó. Chúng ta chỉ có thể thấy vài thứ được chọn. Cái thoát ra khỏi tầm nhìn của người ta trở thành quá khứ; cái đã không tới trước tầm nhìn của chúng ta là tương lai; và cái là thấy được với chúng ta là hiện tại. Với Thượng đế chỉ có hiện tại; với Ngài, không có quá khứ và không có tương lai.
Dùng từ “hiện tại” là không đúng đối với Thượng đế vì hiện tại ngụ ý cái ở giữa quá khứ và tương lai. Nhưng với Ngài với người không có quá khứ và không có tương lai, không thể có hiện tại. Do đó, Eckhart đã dùng cụm từ “bây giờ vĩnh hằng.” Với Thượng đế, mọi thứ là trong hiện tại; trong khi với chúng ta, nếu chúng ta mà nghiên cứu, hiện tại là hư không.
Chúng ta nói có quá khứ, hiện tại và tương lai, nhưng bạn có nhận ra quá khứ của bạn dài bao nhiêu không? Nếu bạn năm mươi tuổi, quá khứ trải ra xa về sau năm mươi năm. Nếu như bạn nhớ các kiếp sống quá khứ của bạn, nó sẽ kéo dài tới mười triệu lần sinh. Tương lai của chúng ta nữa cũng là vô hạn. Nếu bạn định sống trong năm mươi năm nữa, tương lai là dài năm mươi năm; và nếu bạn định tính tới các kiếp sau chết, tương lai kéo dài tới vô hạn. Cho nên quá khứ là vô hạn và tương lai là vô hạn. Và hiện tại của chúng ta là gì? Khó có được một khoảnh khắc. Nếu bạn định nghiên cứu sâu hơn, bạn sẽ gọi khoảnh khắc nào là khoảnh khắc hiện tại? Ngay khi bạn nêu tên nó, khoảnh khắc này trượt vào quá khứ. Nếu tôi nói, “Khoảnh khắc này khi thời gian là 9 giờ 30 sáng, là hiện tại,” đến lúc tôi đã nói xong nó, khoảnh khắc đó đã trượt vào quá khứ.
Chúng ta có ít hiện tại trong tay chúng ta tới mức thời gian chúng ta tuyên bố nó, nó trở thành quá khứ. Sự kiện là ở chỗ hiện tại chỉ giữ một nghĩa cho chúng ta: nó là điểm mà tương lai của tôi đi vào trong quá khứ. Và điểm này chúng ta không bao giờ trải nghiệm. Nếu chúng ta bắt đầu trải nghiệm hiện tại, nếu chúng ta bắt đầu hiểu thấu hiện tại, nếu nó bắt đầu chất đầy ý thức của chúng ta, đây là điều được gọi là thiền.
Chúng ta không thể hiểu thấu hiện tại vì tâm trí làm việc có tốc độ, và thời gian trôi đi nhanh tới mức chúng ta không thể bắt giữ được điểm giữa hai khoảnh khắc. Chúng ta không thể dừng thời gian lại, nó không ở trong tay chúng ta, nhưng chúng ta có thể dừng tâm trí. Nó có rất nhiều ở bên trong sức mạnh của chúng ta. Nếu tâm trí đi tới dừng tuyệt đối, chúng ta có thể là một với khoảnh khắc hiện tại. Sự hợp nhất của chúng ta với khoảnh khắc hiện tại là hợp nhất của chúng ta với Thượng đế. Thế thì dần dần, quá khứ và tương lai phai nhoà đi với chúng ta và chỉ hiện tại còn lại.
Với những người như Lão Tử và Phật, không có quá khứ và không có tương lai. Hiện tại là mọi thứ. Khi một người đạt tới giai đoạn mà hiện tại trở thành mọi thứ với người đó, người đó được hợp nhất với Thượng đế; người đó trở thành Thượng đế. Chiều dài quá khứ và tương lai của chúng ta càng lớn, chúng ta càng xa khỏi Thượng đế; khoảng cách càng ngắn, chúng ta càng gần Ngài. Ngày quá khứ và tương lai phai nhoà đi hoàn toàn, chúng ta là một với cái tuyệt đối.
Bây giờ chúng ta hãy cố hiểu lời kinh của Lão Tử. Người nhớ cái vĩnh hằng, dù người đó ở trong cửa hàng hay trong bãi chợ hay trong văn phòng hay ở nhà, dù ăn hay ngủ, nếu người đó sống trong bây giờ vĩnh hằng, một mình người đó có năng lực biết sự bắt đầu nguyên thuỷ cái là sự liên tục của Đạo. Đạo ngụ ý tôn giáo, Đạo ngụ ý sức mạnh, Đạo ngụ ý qui tắc (RIT). Đạo ngụ ý huyền tối cao, nơi không có thời gian, nơi không có làm và phá, nơi không có sống, không có chết. Người đó đạt tới sự liên tục tối cao này.
Thời gian là cổng. Nếu bạn đang đung đưa giữa quá khứ và tương lai, bạn vẫn trong samsara (thế gian). Samsara ngụ ý: quá khứ-giầu có-tương lai; hiện tại thiếu vắng. Nếu chúng ta muốn đi ra ngoài samsara, chúng ta phải lấy cú nhảy từ điểm gặp gỡ của quá khứ và tương lai. Hiện tại thuần khiết là moksha; hiện tại hoàn hảo là Đạo.
Khi Lão Tử được hỏi, “Giáo huấn vĩ đại nhất của thầy là gì?” ông ấy chắc sẽ đáp lại, “Cái ta đang nói bây giờ.”
Khi Van Gogh được hỏi, “Bức tranh nào là đẹp nhất của ông?” ông ấy chắc sẽ trả lời, “Bức tranh tôi đang làm ngay bây giờ.” Với ông ấy, cái đang xảy ra ở đây và bây giờ là mọi thứ.
Người nhớ cái vĩnh hằng này bây giờ và bắt đầu sống trong nó từ khoảnh khắc sang khoảnh khắc tìm thấy con đường. Người đó khám phá ra chiếc cầu tới Đạo vĩnh hằng. Bỏ quá khứ, bỏ tương lai và bắt giữ hiện tại. Chôn quá khứ chết, nhận chìm nó mãi mãi.
Nhưng chúng ta kéo lê gánh nặng của quá khứ đằng sau chúng ta. Đó là lí do tại sao người già còng lưng. Trọng lượng của thân thể không là gì khi so với gánh nặng của quá khứ. Nó giống như núi đè lên lưng người đó.
Khi bạn nhìn một người già ngồi với mắt nhắm, bạn có thể được đảm bảo rõ rằng người đó đang đào vào trong quá khứ của mình. Người đó sẽ sống lại thời thơ ấu, tuổi thanh niên, những thành công và thất bại của mình, đời người đó và các tình yêu, hôn nhân và li dị. Gánh nặng trở nên ngày càng nặng hơn.
Gỡ gánh nặng này ra khỏi lưng bạn đi. Nó là nguy hiểm vì nó sẽ không bao giờ cho phép bạn hội nhập với cái vĩnh hằng. Nhìn trẻ em, nhìn thanh niên đấy. Họ đang làm gì? Họ đang sống trong tương lai: những lâu đài họ muốn xây, các cuộc hành trình họ phải đi, các mục đích họ muốn đạt tới. Họ tham vọng, có ước mơ – họ sống trong chúng. Quan sát trẻ em. Chúng là sự mở rộng lớn của tương lai. Nhìn người già. Họ là quá khứ. Trẻ em có mơ ước.
Giữa hai điều này chúng ta bỏ lỡ cái là hiện tại. Như tôi đã nói với bạn trước đây, hiện tại của chúng ta là điểm mà tương lai trở thành quá khứ. Theo cùng cách thức, tuổi thanh niên của chúng ta là điểm mà tương lai trở thành quá khứ và mơ ước của chúng ta bắt đầu vỡ vụn.
Bạn đã bao giờ thấy ảnh của Phật hay Krishna hay Mahavira trong đó họ được vẽ là già chưa? Không phải là họ không bao giờ trở nên già, nhưng chúng ta đã bảo tồn chỉ các ảnh thanh niên của họ. Có lí do cho điều đó. Lí do là, ảnh thanh niên truyền đạt sự kiện rằng với Phật và những người như ông ấy, hiện tại là mọi thứ. Tuổi thanh xuân trở thành vĩnh hằng. Thân thể trở nên già, nhưng ý thức của họ không bao giờ trở nên già vì không có gánh nặng của quá khứ lên nó. Tâm trí là lí do đằng sau điều đó. Nếu một người học sống liên tục trong hiện tại, người đó trải nghiệm tuổi thanh xuân vĩnh viễn, sự tươi tắn kéo dài mãi. Trong đời người đó, hoa mới tràn đầy với hồn nhiên tươi tắn nở ra từng khoảnh khắc.
Trên nó thì không sáng, Dưới nó lại không tối,
Dài dằng dặc mà không có tên.
Từ “Con đường Đạo”, T.3, Ch.11 Ảnh của cái vĩnh hằng và cái vô hình thể, cái cổ đại và cái trống rỗng
