“Từ bài nói của thầy, rõ ràng là Lão tử ca tụng tính vĩ đại của vô hành động. Và vậy mà, ông ấy đã cho những lời kinh như tập trung vào trung tâm rốn, hơi thở, vân vân. Điều này chẳng phải là mâu thuẫn sao?”
Điều tự nhiên duy nhất là nó có vẻ mâu thuẫn, vì bất kì khi nào chúng ta nhắc tới hệ thống tu luyện, điều đó với chúng ta dường như bao giờ nó cũng là cái gì đó cần được làm. Đây là thiếu sót của ngôn ngữ của chúng ta.
Thực tại, không có lời cho vô hành động trong các ngôn ngữ của chúng ta; mọi lời đều dành cho các hành động đa dạng. Khi chúng ta bảo ai đó: “Bây giờ đi ngủ,” điều đó ngụ ý anh ta phải làm cái gì đó để đi ngủ; việc ngủ cũng là hành động. Nhưng tất cả chúng ta đều biết sự việc không phải là vậy. Không thể nào, không thành vấn đề chúng ta cố gắng tới đâu, không thể nào gây ra giấc ngủ. Đôi khi thử điều đó xem sao. Bạn càng cố ngủ, càng khó ngủ. Cho nên việc ngủ không phải là hành động, nhưng ngôn ngữ là vậy – như ngồi, bước, nói vân vân.
Người không thể làm cho bản thân mình ngủ được. Giấc ngủ chỉ tới khi mọi hành động dừng lại. Khó khăn của những người không thể ngủ được là: làm sao đưa tới giấc ngủ. Cái “Làm gì?” là kẻ thù lớn của ngủ, vì bất kì cái gì bạn làm, bạn sẽ đẩy giấc ngủ thậm chí còn ra xa hơn. Người như thế có phải được nói cho là không có biện pháp không? Người đó có nên được bảo cho biết người đó tất yếu mất ngủ cho phần còn lại của đời mình không, vì giấc ngủ không thể được đưa tới? Nếu nó tới, nó tới; nếu nó không tới, nó không tới.
Điều này chắc sẽ là rất phũ phàng, và cũng không khôn ngoan; vì người như vậy cần giúp đỡ, và giúp đỡ có thể được cho. Người đó sẽ phải được chỉ cho các phương pháp gây chán tới mức họ trượt khỏi cách riêng của họ. Chẳng hạn, bạn có thể bảo một người đếm từ 1 tới 100; thế rồi quay lại từ 100 tới 1; thế rồi lại từ 1 tới 100 và quay lại. Đây là phương pháp mang tới chán. Nếu một người đếm từ 1 tới 100, thế rồi đếm ngược lại, thế rồi lại đếm đi, trong một chốc tâm trí người đó sẽ bỏ phương pháp này một cách không chủ ý. Và ngay khi nó bị bỏ đi, người đó rơi vào giấc ngủ. Phương pháp này đã không phải là nguyên nhân của giấc ngủ và vậy mà nó đã là công cụ trong việc mang tới giấc ngủ. Mọi hệ thống tu luyện của Lão Tử đều là các phương pháp phủ định như vậy. Chẳng hạn, ông ấy nói, “Tìm ra trung tâm của ông.” Bây giờ, trung tâm có đó, cho nên không có nhu cầu để thực tại tìm ra nó. Nó có đó. Dù chúng ta có tìm nó hay không, dù chúng ta có biết nó hay không, điều đó không tạo ra khác biệt dù là bất kì cái gì. Trung tâm là trung tâm. Dù chúng ta sống bằng trí tuệ hay sống bằng tim, sự sống được định tâm ở rốn. Và mọi thứ khác là ảo tưởng của chúng ta. Lão Tử nói: “Tìm!” Có lẽ, trong khi tìm, tâm trí sẽ được loại bỏ khỏi ảo tưởng của bạn và đột nhiên bạn sẽ đi tới gần trung tâm. Và nó được hiển lộ ra!
Có một câu chuyện Trung Quốc về một ông vua trở nên điên khùng. Ông ta bỏ lại cung điện xa hoa và bắt đầu sống trong tầng hầm, nơi mọi thứ vô dụng của cung điện được chất đống vào. Ban đầu các quan thượng thư nghĩ rằng có lẽ nhà vua đang tu luyện hệ thống tu luyện tâm linh nào đó. Lúc đầu, mọi người điên đều dường như là người tu luyện tâm linh sadhakas; và đến cuối, mọi sadhakas dường như là điên. Cho nên họ nghĩ nhà vua đã tham gia vào hệ thống tu luyện nào đó, vì ông ta đi tới tầng hầm mọi ngày. Nhưng dần dần, ông ta hoàn toàn thôi không đi lên nữa. Thế rồi ông ta bắt đầu quên mọi vấn đề liên quan đến vương quốc. Khi các thượng thư tâu bẩm với ông ta, ông ta đơn thuần nghe và không cho câu trả lời nào. Chung cuộc các thượng thư bắt đầu nghi ngờ sự lành mạnh của ông ta vì ông ta từ chối ra khỏi tầng hầm. Họ cố thuyết phục ông ta rằng đó không phải là cung điện mà là tầng hầm, nơi mọi rác của cung điện được tống vào. Nhưng ông ta cứ khăng khăng, “Ta sẽ tạo khác biệt gì ở đó? Đây chẳng phải cũng là cung điện sao?”
Ông ta thách thức các quan thượng thư chứng minh rằng hầm này không phải là một phần của cung điện. Ông ta đe doạ chặt đầu họ nếu họ cho câu trả lời sai. Các thượng thư bị lâm vào tình thế khó xử vì họ không thể phủ nhận sự kiện rằng nó là một phần của cung điện, cho dù nó không phải là chỗ dành cho vua.
Họ cảnh giác với hành vi của nhà vua, cho nên họ đi tới một cụ già uyên thâm trong làng và cầu xin ông ấy giúp họ đưa nhà vua về ý thức. Họ giải thích toàn thể tình huống cho ông ấy. Cụ già được mời đi cùng họ. Cụ già hỏi nhà vua, “Bệ hạ có coi đây là cung điện của bệ hạ không? Nếu bệ hạ không trả lời đúng thần sẽ nguyền rủa bệ hạ để cho hơi thở của bệ hạ sẽ dừng lại.”
Nhà vua nhìn quanh mình. Chẳng có gì ngoài rác khắp xung quanh ông ta. Ông ta cũng cảm thấy rằng chỗ này không thể được gọi là cung điện, cho dù nó là một phần của cung điện. Ông ta nhìn vào cụ già và nói, “Ông đã đặt ta vào tình thế khó xử.”
Cụ già đáp, “Thần đã đặt bệ hạ vào cùng thế khó xử như bệ hạ đã đặt các quan thượng thư vào. Bây giờ xin bệ hạ cứ thoải mái và đi cùng thần. Chúng ta hãy xem xét kĩ cung điện đó và thế rồi chúng ta sẽ quyết định.” Lão Tử nói cùng điều này. Ông ấy không bảo bạn trung tâm của bạn ở đâu. Nó có phải là vấn đề để được quyết định không? Nó đã là sự kiện được quyết định. Nhưng bạn chỉ bước xuống một lần và nhìn trung tâm này. Thế thì câu hỏi trung tâm này ở đâu và là cái gì sẽ không có nghĩa. Việc đi xuống này thực tại là quay lại, quay về nhà. Cho nên Lão Tử nói, “Ông có thể gọi điều này là hệ thống tu luyện không? Ông đang quay về nhà! Nó bao giờ cũng là nhà ông.”
Nó cũng không phải là hoạt động. Nhưng người, như anh ta vậy, nhảy vào những mắc mứu riêng của mình, cần cái cớ cho hoạt động nào đó. Cụ già trở thành cái cớ cho nhà vua. Ông ta đi ra khỏi tầng hầm. Và thế rồi, ông ta từ chối đi xuống lần nữa. Ông ta nói, “Bây giờ, nếu toàn thế giới cố thuyết phục ta, ta sẽ không bao giờ đi xuống lần nữa. Ta đã hoàn toàn quên rằng cung điện là ở trên tầng hầm!”
Cho nên, đó chỉ là quên lãng, quên mất. Đó là trường hợp quên lãng và không nhiều hơn. Điều đó chỉ yêu cầu cơ hội, tình huống đúng, để được nhắc nhở về nó lần nữa. Điểm lợi thế này được gọi là hệ thống tu luyện. Nó có tính phủ định.
Bạn không thể nhớ được tên của người bạn. Bạn vò đầu bứt tai, nhưng chẳng kết quả gì. Tôi khuyên bạn quên mọi thứ về điều đó đi, đi ra vườn và đào hố. Bạn có thể nói, “Điều này liên quan gì với tên người bạn?” nhưng tôi vẫn khuyên bạn làm như tôi đã nói. Bạn đi ra vườn và bắt đầu đào hố. Sau một chốc, bạn đột nhiên nhớ ra tên của người bạn. Có phải là việc đào đất đó là cách nhớ cái tên mà bạn đã quên không? Có liên kết nhân quả nào giữa hai điều này không? Không. Và vậy mà có đấy.
Thực tại, khi bạn bắt đầu đào hố, một tình huống được tạo ra trong đó căng thẳng trong tâm trí bạn được làm nhẹ đi. Khi bạn cố gắng vất vả để nhớ, tâm trí bạn bị căng ra và bị lôi cuốn tới mức không có cách nào cho cái tên đi ra. Chúng ta thường nói, “Cái tên ở ngay trên đầu lưỡi tôi vậy mà tôi không thể nói được nó ra.” Bạn hoàn toàn chắc bạn nhớ cái tên này và vậy mà bạn không thể nào lôi được nó ra. Cái gì đã xảy ra? Bạn đã trở nên căng thẳng tới mức tâm trí đã trở nên bị co lại và bị hẹp lại, nhiều tới mức không còn đủ chỗ cho cái tên đi ra. Bạn biết cái tên này, bạn cảm thấy nó ở bên trong bạn, gần như chỉ có khoảng cách một li giữa bạn và cái tên này, nhưng bạn đã trở nên căng thẳng trong quá trình này tới mức bạn cản trở lối chuyển của nó. Tôi bảo bạn lấy cái liềm và đi vào vườn. Bây giờ, bạn làm bản thân bạn bận rộn trong vườn và căng thẳng này được xả ra. Trong quá trình này, cái nút bên trong được mở ra và cái tên trồi lên. Câu hỏi là: có kết nối giữa việc đào đất và việc nhớ cái tên không? Thực tại không có kết nối. Và vậy mà có kết nối phủ định. Bằng việc đào đất, tâm trí đã bị làm trệch sang hướng khác. Trong quá trình này tâm trí chậm lại. Bạn trở nên tĩnh lặng, thảnh thơi. Trong thảnh thơi này, bong bóng bên trong trồi lên và bạn nhớ ra cái tên.
Do đó điều xảy ra nhiều lần là bạn biết câu trả lời chừng nào bạn chưa được hỏi. Ai đó hỏi, và lúng túng bắt đầu. Một người đi phỏng vấn là hoàn toàn tự tin về bản thân mình khi anh ta đợi đến lượt mình; nhưng ngay khi anh ta bước vào phòng, tâm trí anh ta trở nên trống trơn. Khi anh ta bước ra khỏi phòng, anh ta thấy anh ta biết mọi câu trả lời. Cái gì xảy ra cho anh ta? Thực ra, trí tuệ trở nên căng thẳng tới mức nó trở nên không làm việc. Nó mất sự linh hoạt. Sức mạnh suy nghĩ của nó bị mất, bị cản trở. Việc cản trở này chỉ là bề ngoài. Có các phương pháp loại bỏ những cản trở này. Mọi hệ thống tu luyện đều là phương cách để loại bỏ cản trở này. Bất kì khi nào một sadhaka lại gần một thiền sư, thiền sư sẽ ra lệnh cho anh ta không nói về Thượng đế và hồn nhưng làm đích xác như ông ấy bảo anh ta. Thế rồi ông ấy bảo anh ta đổ đầy nước vào xô, nhặt củi, vắt sữa bò, đào đất trên đồng, nấu ăn, vân vân. Không có nói gì về hồn. Và nhiều lần chuyện xảy ra là trong cả năm sadhaka thấy bản thân mình cắt cỏ và kéo nước, hay chăm gia súc khỏi bị sầy da!
Một sadhaka như vậy ngẫu nhiên là một giáo sư đại học. Ông ta chưa bao giờ tưởng tượng ông ta sẽ phải làm những việc hầu hạ này. Trong một năm ông ta thả súc vật ăn cỏ và nhặt củi đốt cho thầy của mình. Trong thời gian một năm, vị giáo sư này thấy trong mình sự kiêu ngạo điên rồ của việc là ai đó đã tan biến. Không thông minh, không bằng tiến sĩ nào được cần tới trong việc chẻ củi. Mọi điều ông ta phải làm là đẩy cưa tới lui và củi được cắt ra. Thế nữa, cưa cắt cả bản ngã của giáo sư! Cùng với củi, bản ngã của giáo sư này cũng bị cắt ra. Trong thời gian một năm ông ta đã trở thành một người không am hiểu – người đơn giản. Thế rồi thầy gọi ông ấy và nói, “Bây giờ ông có thể hỏi bất kì cái gì, vì bây giờ ông sẽ có khả năng nghe. Bây giờ ông đã trở nên giống bầu trời mở. Khi ông tới, ông đã là ngôi nhà đóng kín không cửa ra vào không cửa sổ.”
Cho nên, mọi hệ thống tu luyện, và cả những hệ thống tu luyện phủ định của Lão Tử là những phương cách bằng cách nào đó làm việc hướng tới việc tạo ra các hoàn cảnh để phá vỡ, xua tan và loại bỏ đa dạng các khối chắn bên trong chúng ta. Nó dường như là dòng sông đã đông cứng; nó không còn chảy nữa. Cái gì cần được làm? Chúng ta sẽ phải đợi tới sáng. Để mặt trời lên và mọi sự sẽ thay đổi. Nhiệt của mặt trời sẽ làm tan băng và sông sẽ chảy lần nữa. Chúng ta nữa là giống như dòng sông đông cứng có dòng chảy bị chắn lại ở nhiều chỗ. Chúng ta sẽ phải tạo ra các hoàn cảnh để làm tan băng bên trong chúng ta và cho phép dòng nước chảy. Do đó chính nhiều lần thay đổi hoàn cảnh mang tới những kết quả kì diệu, kết quả rất kì diệu! Một nữ văn sĩ lớn tên là Catherine Mansfield, người đã được giải thưởng Nobel nữa, đã tới Gurdjieff. Người như vậy đáng phải được trao cho hệ thống tu luyện phù hợp với địa vị của bà ấy. Nhưng người như Gurdjieff thường thô thiển và thô lỗ. Ông ấy chỉ cho bà ấy con đường ở trước và nói, “Cào bằng con đường này, lấp đầy các lỗ hổng và làm cho nó bằng phẳng.”
Bà ấy nhìn con đường dài, uốn lượn và tim bà ấy chùng xuống. “Tôi sẽ phải làm việc này bao lâu?” Bà ấy hỏi. “Cho tới khi tôi gọi,” Gurdjieff nói: “Khi tôi gọi, dừng lại ngay lập tức. Và nhớ, nếu tôi gọi vào đêm khuya thanh vắng và yêu cầu bà trở lại công việc, bà phải làm như vậy ngay lập tức.” Thế rồi khi bà ấy hỏi phải mất bao lâu để hoàn thành con đường này, ông ấy nói, “Đừng lo nghĩ về điều đó, vì có những người khác tham gia vào hệ thống tu luyện phá con đường này! Đừng để ý nghĩ tới điều đó, vì con đường này sẽ không bao giờ được sửa. Một mặt bà sẽ sửa nó và mặt khác, những người khác sẽ phá nó.”
Ngày hôm sau bà ấy bắt đầu hệ thống tu luyện của mình. Bà ấy bị khiếp hãi khi thấy rằng ngay khi bà ấy vừa sửa xong một đoạn đường thì các sadhakas lại khác cào nó lên. Con đường vẫn còn như nó đã vậy. Bà ấy làm việc vất vả thế, bà ấy đã lấp đầy bằng mồ hôi. Thỉnh thoảng bà ấy hi vọng Gurdjieff sẽ gọi. Nhưng ông ấy ngồi thoải mái trên ghế bành, hút thuốc. Bà ấy không bao giờ biết đó là thực hiện nhiệm vụ thủ công, cho nên tay bà ấy trở nên đầy những vết phồng rộp và vết thương. Bà ấy làm ra âm thanh để lôi kéo sự chú ý của Gurdjieff, nhưng ông ấy đã ngồi thoải mái, tạo ra những vòng tròn khói, và chẳng mấy nhìn về phía bà ấy.
Bằng cách nào đó, ngày này kết thúc. Đó đã là gần lúc mặt trời lặn và dầu vậy ông ấy vẫn ngồi khi bà ấy làm việc. Thế rồi quãng 8 giờ tối ông ấy nói, “Hôm nay đủ rồi, Mansfield!” Khi bà ấy bước vào, bà ấy mong đợi ông ấy bầy tỏ sự quan tâm tới bàn tay phồng rộp và thân thể đẫm mồ hôi của mình, nhưng ông ấy chẳng nói một lời!
Vào 2 giờ đêm, ông ấy lại gọi bà ấy và bảo bà ấy ra làm việc. “Ông nghĩ tôi sẽ kéo dài được bao lâu theo cách này?” bà ấy hỏi. “Gần như không thể sống được.”
Gurdjieff đáp, “Điều đó đích xác là điều tôi ngụ ý làm. Và nếu bà hợp tác, bà sẽ không còn nữa, nhưng bà sẽ biết cái không bao giờ chết.”
Ba tháng sau khi Mansfield trở về và nói về Gurdjieff, bà ấy đã nói, “Ông ấy là người kì lạ! Ông ấy đã phá huỷ mọi cái là cũ trong tôi. Giờ tôi trở về là người mới toàn bộ. Ôi, ông ấy đã từ bi làm sao với tôi! Tôi đã tưởng ông ấy sẽ giao phó cho tôi công việc văn chương nào đó, có lẽ viết cuốn sách về ông ấy. Thế thì tôi chắc đã trở về như tôi đã vậy. Nhưng ông ấy đã cho tôi nhiệm vụ trái ngược mà mọi danh tiếng của tôi, giá trị của tôi, vinh dự là người được giải thưởng Nobel, biến thành bùn.”
Trong ba tháng bà ấy đã thực hiện công việc nản lòng này. Bà ấy đã lao động cả ngày, chỉ để thấy sáng hôm sau nỗ lực của bà ấy đã trở thành vô tích sự. Bà ấy lại bắt đầu cùng việc này. Và cứ như vậy, hết ngày nọ tới ngày kia, bà ấy đã lao động khi thành công là không thể được. Công việc này mâu thuẫn thế với bản tính của bà ấy, nhưng nó chỉ là thứ để phá vỡ tâm trí bà ấy. Trong thời gian ba tháng, bà ấy đã quên mất mình là ai. Khi bà ấy bắt đầu vào ngày đầu tiên, bà ấy đã rất nhận biết về sự kiện rằng bà ấy đã là nhà văn lớn. Ba tháng sau, bà ấy đã hoàn toàn quên mất bà ấy là ai. Bà ấy không còn ý thức về bản thân mình. Bà ấy bây giờ sung sướng là người đập đá bình thường bên vệ đường. Bà ấy nói, “Người này đã làm cho bản ngã của tôi tan chảy.”
Vấn đề này là vấn đề đơn giản: Cái gì phải được làm để cho mọi thứ đã thu thập bên trong chúng ta sẽ tan chảy và chúng ta sẽ trở thành linh động và có khả năng chảy một lần nữa?
Từ “Con đường Đạo”, T.3, Ch.7 Hệ thống tu luyện Đạo – trong hoàn cảnh của Yoga
