“Quí và hoạn đều là vì có thân.” Cái gì chúng ta coi là có giá trị, và cái gì làm chúng ta hoảng sợ?
Tham và sợ là hai mặt của cùng một đồng tiền, mặc dầu chúng ta không thể cảm nhận chúng một cách trực tiếp như vậy. Chính sự kiện là người tham, hám lợi cũng là người bị chất đầy sợ. Không thể có chuyện người ham muốn chiếm đoạt là bạo dạn, và người sợ hãi là sợ vì sự hám lợi của người đó. Không thể có chuyện người sợ hãi là không ham muốn chiếm đoạt bên trong. Không thành vấn đề người đó sợ cái gì. Nếu một người sợ Thượng đế, thế thì lí do cũng là tham.
Một số tôn giáo đã dùng phương pháp này gây sợ Thượng đế. Chúng ta gọi người tôn giáo là người sợ Thượng đế, nhưng đây là việc đặt tên gọi sai. Nếu có sợ Thượng đế bên trong một người, điều đó nhất định là do tính hám lợi của người đó. Tham đạt tới cái gì đó, lo về mất cái gì đó, mang tới sợ. Ý tưởng về bị ném vào địa ngục, về mang khổ trong các kiếp sắp tới – đây là sợ. Thượng đế chắc sẽ không hài lòng với chúng ta. Đó là sợ. Tất cả những điều này chỉ là các hình thể khác của hám lợi. Người bị thúc đẩy bởi sợ Thượng đế, thực ra, là bị thúc đẩy bởi sợ. Người hám lợi không thể có kết nối nào với Thượng đế, người hèn cũng không thể có kết nối. Duy nhất người không có tham hay sợ bên trong mình mới có thể thiết lập mối quan hệ với Thượng đế. Như tôi đã nói trước đây, bản ngã là kẻ cổ vũ cho hám lợi và sợ. Người mất tham và sợ đứng đối diện với Thượng đế. Cánh cửa mở ra vào khoảnh khắc bản ngã sụp đổ.
Chúng ta không thể quán tưởng tham và sợ là cùng một thứ, mà chúng ta thậm chí không thể quán tưởng chúng là hai mặt của cùng một thứ. Tham là mặt khẳng định và sợ là mặt phủ định. Khi chúng ta nói về vinh với một người, đó là tham; khi chúng ta nói về phạt ai đó, đó là sợ. Nhưng bất kì khi nào có thưởng, có hạ nhục và phạt, và bất kì chỗ nào có phạt, có thưởng. Cõi trời là thưởng; địa ngục là phạt. Vinh là thưởng; cảnh cáo là phạt.
Xã hội kiểm soát và ra lệnh cho các hành động của bạn bằng phương tiện sợ và tham. Xã hội tôn vinh những người tuân theo qui tắc của nó và nó trừng phạt người không tuân theo các qui tắc của nó. Nếu bạn bước đi bên trong cái bóng của cộng đồng của bạn, nó sẽ tôn vinh bạn; nhưng nếu bạn cố là khác hay vươn lên trên nó, nó sẽ hạ nhục bạn. Đó là lí do tại sao thế giới trừng trị những người như Socrates, Jesus, Mahavira và Mohammed. Điều này chỉ là tự nhiên, vì đây là những người phấn đấu vươn lên trên xã hội. Và vươn lên trên xã hội là vươn lên trên tham và sợ.
Toàn thể hình mẫu của xã hội được tạo ra dựa trên tham và sợ. Bất kì ai cố vươn lên trên nó đều tạo ra đe doạ cho xã hội. Mahavira nói, “Ta đã bỏ mọi tham.” Ông ấy nói, “Ta đã bỏ mọi sợ.” Khi nào điều này là có thể? Khi nào một người có thể giải phóng bản thân mình khỏi khổ của tham và sợ? Điều đó chỉ là có thể khi người ta không mong đợi gì từ người khác. Khi tôi trở thành tự thoả mãn, khi tôi trở thành được tràn đầy bên trong bản thân tôi tới mức tôi không cần cái gì bên ngoài tôi và tôi có thể vẫn sống, khi tính toàn thể của tôi, tính tràn đầy của tôi là hoàn hảo bên trong tôi, tham và sợ của tôi tan biến theo cách riêng của chúng.
Nhưng chúng ta thấy bản thân chúng ta phụ thuộc vào người khác về thứ không đáng kể nhất. Nếu ai đó nhìn một cách dịu dàng hướng tới tôi, sáng bừng lên trong tôi. Nếu ai đó nhìn tôi với ý chê bai, sáng này dường như mờ đi bên trong tôi. Tôi không có sáng bên trong riêng của tôi. Bất kì cái gì tôi có, tôi đã nhận từ người khác; nó được vay mượn. Tôi là người vay nợ đã nhận đồ từ thiện từ người khác. Do đó tôi bao giờ cũng sợ, vì sợ tôi bị mất ân huệ trong con mắt của người hảo tâm với tôi. Tôi bao giờ cũng sợ mất cái mà họ đã cho tôi, và tôi bao giờ cũng thèm cái mà tôi vẫn phải nhận từ họ.
Thử nghĩ về bản thân bạn theo cách này: rằng bạn là ngôi nhà được xây bằng tiền từ thiện do người khác cho. Theo cách định cư Do Thái cổ đại, đã có một tục lệ là khi một thành viên mới tới định cư ở đó, từng người trong làng tặng món quà giá một ru pi cho người đó. Nếu đó là chỗ định cư của 10000 người, anh ta nhận được 10000 rupi. Từ số tiền này, anh ta có thể xây nhà và bắt đầu buôn bán. Do vậy, một người mới tới có thể bắt đầu cuộc sống của mình mà không khó khăn gì. Khi một thành viên mới toanh tới định cư trong làng, người này cũng sẽ đóng góp cho việc gây dựng cho anh ta trong cuộc sống. Đây là một thu xếp rất hay. Không người nào được phép bị thiếu thốn.
Nhưng tôi đã kể lại ví dụ này với lí do khác. Chúng ta nữa tới thế giới này và nhận chút các mảnh mẩu từ mọi thứ quanh chúng ta. Chính trên cơ sở của những món quà nhỏ bé này mà chúng ta dựng nên ngôi nhà cho bản ngã của chúng ta. Một số thứ được trao cho chúng ta bởi bố, một số bởi mẹ và một số thứ chúng ta nhận từ các anh chị em của chúng ta. Những thứ khác chúng ta nhận từ bạn bè, hàng xóm. Mọi thứ này chúng ta thu thập lại và tạo ra bản ngã của chúng ta trên nó. Thế thì chúng ta bao giờ cũng sợ, vì sợ rằng viên gạch này nọ bị rút ra khỏi nhà của chúng ta.
Chúng ta thường xuyên khóc về những người đã cho chúng ta cái gì đó, vì họ có thể lấy lại điều họ đã cho vào bất kì lúc nào. Ngoài ra, chúng ta bao giờ cũng để mắt dán vào cái mà chúng ta vẫn hi vọng nhận được. Tham và sợ này ở bên trong chúng ta. Mọi mối quan hệ chúng ta thiết lập trên cơ sở này đều mang buồn và đau tới cho chúng ta. Không có cách nào nhận được hạnh phúc từ chúng vì phụ thuộc là đau và khổ sâu nhất.
Như mọi sự là vậy, chính con người bạn được hình thành từ từng chút và từng mảnh được vay mượn từ người khác. Picasso có lần đã vẽ một bức tranh về một chính khách. Đó là bức tranh tuyệt vời. Ông ấy đã không dùng thuốc mầu. Ông ấy đã cắt chút ít từ báo và dán chúng vào trong hình dạng đúng. Thông điệp của Picasso là rất sâu sắc: chính khách chẳng có gì của ông ấy ngoài việc tích luỹ các mảnh cắt từ báo ra. Chúng là chính hồn của ông ta. Bạn phải đã để ý rằng khi một chính khách rời khỏi quyền lực, ông ta không còn được nhắc tới trong bản tin thời sự nữa. Chúng ta không bao giờ nghe nói về chỗ ở của ông ta. Lần duy nhất ông ta được nhắc tới lần nữa trên báo là khi ông ta chết. Chính khách là như vậy – đống các mảnh cắt ra từ báo. Nhưng không phải là chỉ chính khách mới là vậy. Chúng ta toàn là các đống cắt ra như vậy. Nếu tôi bảo bạn rằng bạn không còn có vẻ đẹp, tại sao điều đó làm bạn đau nhiều thế? Nếu ai đó bảo bạn là xấu, tại sao điều đó ảnh hưởng tới bạn nhiều thế? Bạn không có hiểu biết về cái đẹp của bạn. Điều bất kì người nào nói cho bạn – đó là khái niệm của bạn về cái đẹp của bạn. Bây giờ tôi rút một viên gạch ra khỏi quan niệm của bạn: tôi nói tôi không thấy bạn đẹp. Bức tường của bản ngã của bạn xuất hiện một kẽ nứt và bạn bắt đầu sợ. Nếu người khác bảo bạn cùng điều này, viên gạch khác sẽ bị rút ra khỏi ngôi nhà ảo tưởng của bạn. Thế thì cái gì sẽ xảy ra cho cái đẹp của bạn?
Nếu tôi coi bạn là thông minh, bạn trở thành thông minh. Nếu tôi gọi bạn là ngốc, bạn tin bạn là ngốc. Tại sao bạn đau khổ hay phấn khởi bởi ý kiến của tôi? Vì bạn phán xét bản thân bạn bằng ý kiến của người khác. Nếu Phật mà được bảo ông ấy không thông minh, ông ấy chắc sẽ cười và tiếp tục cách thức của ông ấy vì ông ấy biết ông ấy không khôn vì ý kiến của người khác. Ông ấy là điều ông ấy là vậy vì cái ngã riêng của ông ấy. Tại sao chúng ta sợ bị phê bình? Vì chúng ta là hư không bên trong bản thân chúng ta. Chúng ta là điều người khác đã làm nên chúng ta. Cho nên chính con người của chúng ta được tạo ra tương ứng theo ý muốn của người khác. Chúng ta bao giờ cũng sợ điều người khác sẽ nói, vì chúng ta là hư không trong bản thân chúng ta. Mọi người tới tôi để thiền và họ nói, “Mọi người sẽ nói gì nếu tôi làm điều này?” Những người này là ai mà bạn sợ? Họ là chính những người đã xây dựng nên bản ngã của bạn. Bạn sợ vì họ thay đổi ý kiến của họ với bạn. Bạn kinh hoàng khi làm hỏng hình ảnh của bạn trong con mắt của họ. Họ có thể nói: “Bạn đã phát điên, nhìn xem bạn đang làm gì?” Cho nên hồn chúng ta bị cầm giữ trong tay của người khác. Chúng ta chỉ quá hăm hở để trở thành điều người khác muốn chúng ta trở thành. Chúng ta không có tính cá nhân của riêng chúng ta sao? Chúng ta không có sự tồn tại đích thực của riêng chúng ta sao? Chúng ta có đơn thuần là những mảnh giấy báo cắt ra không: đống các ý kiến của những người khác?
Như chúng ta hiện tại, không may, hoàn cảnh của chúng ta chỉ là thế này. Do đó phê bình gây đau. Chê bai cắn rứt chúng ta: nó làm cho dinh thự của chúng ta sụp đổ. Khen làm chúng ta sướng âm ỉ, vì nó làm mạnh cho dinh thự của bản ngã của chúng ta.
Chuyện kể rằng Benito Mussolini đi qua một rạp chiếu phim một buổi tối. Vì bộ phim mới chỉ bắt đầu Mussolini đi vào không ai để ý. Như thường lệ, khi đến cuối bộ phim, khán giả đứng lên để chào Mussolini, khi bức ảnh của ông ta xuất hiện trên màn ảnh. Mussolini tràn đầy hãnh diện một cách tự nhiên. Ông ta hỏi người bên cạnh mình, “Ông có tràn đầy niềm vui khi chào tổng thống không?”
Người này đáp, “Để tốt cho ông, tôi khuyên ông đứng dậy và chào nhà độc tài bằng không ông sẽ thấy việc đó là rất tốn kém. Dường như ông là người lạ ở Italy. Ông phải biết rằng không thể sống được trên mảnh đất này nếu không hoan hô Mussolini.”
Một sự vụ khác tôi nhớ là về Churchill. Ông ta đang trên đường tới phát biểu ở nghị viện thì xe chết máy. Ông ta gọi một chiếc taxi, nhưng người lái xe nói anh ta không thể đưa ông ta đi được vì anh ta muốn nghe Churchill (người đang đi tới phát biểu cho nghị viện qua radio). Churchill viết rằng ông ta đã tràn đầy hãnh diện khi ông ta nghe thấy điều này. Ông ta đã ngạc nhiên tới mức người lái xe phải từ chối khách gọi xe chỉ để nghe ông ta! Ông ta lấy ra một tờ bạc trị giá lớn và đưa nó cho anh ta và nói, “Tôi bị ấn tượng bởi điều ông đã nói, nhưng chuyến đi của tôi là rất cần thiết.”
Người lái xe mở cửa xe và nói, “Kệ cha Churchill! Nhảy ngay vào đi ngài!” Một phút trước anh ta đã làm cho Churchill phồng lên như quả bóng, và một phút sau anh ta cho xì hơi bên trong nó! Nhưng ngay cả Churchill đã vô nhận biết về sự kiện rằng ngay người lái xe cũng có thể làm cho con người ông ta được phồng lên, hay xẹp xuống.
Mọi chìa khoá của chúng ta đã thay đổi. Người mà chúng ta coi như là chủ đã trao chìa khoá của người đó cho nô lệ của mình. Lời kinh này được hoàn toàn ngụ ý cho trạng thái vấn đề này. “Quí và Hoạn đều là vì có thân. Tại sao gọi Vinh và Nhục đều là sợ hãi?”
Trong hoàn cảnh này, điều được nói về vinh và nhục ngụ ý rằng một khi một người được tôn vinh, chính nhục cho người đó là chấp nhận bất kì cái gì kém hơn việc đó. Nghĩa của nhục là gì? Nó có nghĩa tương đối. Một người, một khi được vinh, coi là bị nhục khi bị đặt vào bậc thấp hơn. Bất kì khi nào một người tìm kiếm chỗ vinh, người đó đồng thời tìm kiếm chỗ nhục. Bất kì khi nào chúng ta trèo lên, chúng ta thường xuyên tạo ra dự phòng cho ngã xuống nữa. Bất kì khi nào chúng ta làm các thu xếp để thổi phồng bản ngã, làm điều đó từ bất kì phía nào hay theo bất kì cách nào, chúng ta cũng làm những chuẩn bị cho cái ngược lại. Chúng ta không thể nhìn thấy đường mà chúng ta lát cho cái đối lập.
Khi tôi ngồi trên ghế vinh dự, tôi không nhận biết về sự kiện rằng tôi đã chuẩn bị đường cho việc sụp đổ của tôi. Khi tôi sụp đổ, tôi buộc người khác chịu trách nhiệm cho sụp đổ của tôi; khi tôi vươn lên đỉnh, tôi tuyên bố mọi công trạng dành cho bản thân tôi. Mọi chiều cao đều có chiều thấp hơn của nó. Từng núi có thung lũng của nó. Không đỉnh nào có thể tồn tại mà không có vực thẳm. Khi núi vươn lên cao hơn, thung lũng của nó đi sâu hơn. Khi một người leo lên các đỉnh của thành công, người đó tạo ra thung lũng thất bại bên dưới. Quá trình này diễn ra mọi phút và không có cách nào thoát khỏi nó.
Chúng ta chấp nhận sinh và chúng ta phủ nhận chết. Nhưng chết xuất hiện cùng với sinh. Cả cuộc sống dài chúng ta phấn đấu giữ chết ở cách xa. Các kế hoạch của chúng ta lúc nào cũng thất bại, vì chết đã xảy ra cùng với sinh. Nó không phải là việc xảy ra tương lai; nó đã là một phần của quá khứ. Chết đã xảy ra ngay cùng với sinh; vì không cái gì chỉ có một cực. Cực kia nhất định có đó. Với sinh, sẽ có chết; với vinh, nhất định có nhục; với thành công, nhất định có thất bại.
Chính bởi vì điều này mà một tình huống rất thú vị nảy sinh. Một người càng trở nên nổi tiếng và được kính trọng, tin đồn về điều ngược lại càng lan rộng về người đó. Không cách nào thoát khỏi điều này. Cân bằng là qui tắc. Không thể nào tìm ra không chê bai. Vua, chính khách và triệu phú bao giờ cũng bị nói xấu nhưng ngay cả những người như Mahavira, Phật và Christ đã không được dung tha. Cho dù họ có thể không bao giờ mong muốn được thừa nhận và tôn kính, ngay cả vu khống và bê bối cũng được làm không khác biệt với họ, ngay cả thế nếu có những người tôn kính họ, cũng có những người khác phỉ báng họ. Và số những người ở cả hai phía là như nhau.
Nếu như có những người coi Krishna như Thượng đế, có những người khác đã quăng ông ấy vào chỗ thấp nhất của các địa ngục. Nếu như có những người đã gọi Phật là trí huệ xuất sắc, thì cũng có những người khác gọi ông ấy là người dốt tuyệt đối. Và nơi có những người coi Jesus là con trai của Thượng đế, lại có những người hăm hở treo ông ấy lên cây chữ thập.
Khi Jesus bị đóng đinh, hai người khác đã bị xử tử hình cùng ông ấy. Họ là những kẻ cắp bình thường. Jesus bị đặt ở giữa hai kẻ cắp này để cho không có ảo tưởng rằng ông ấy đã bị đóng đinh vì là đấng cứu thế. Ông ấy đã bị đóng đinh như người tội lỗi, kẻ gây bất hoà, người bị xã hội kết án. Nếu Lão Tử được hỏi tại sao điều đó phải đã là vậy, ông ấy chắc đã nói rằng điều đó nhất định là vậy.
Jesus chẳng liên quan gì tới việc xảy ra này. Ông ấy không sướng không buồn về việc đó. Nhưng điều đó làm cho các đệ tử của ông ấy đau nhiều lắm. Jesus là con trai của Thượng đế. Làm sao ông ấy có thể bị đóng đinh như người hữu tử bình thường? Nhưng sự kiện còn lại là khi Jesus tuyên bố bản thân mình là con trai của Thượng đế, mặt kia của đồng tiền lập tức trở nên có liên quan tới để tạo cân bằng.
Từ “Con đường Đạo”, T.3, Ch.8, Hai mặt của cùng đồng tiền: vinh và nhục, tham và sợ
