Từ ‘như thế’ có tầm quan trọng mênh mông trong cách tiếp cận của Phật tới thực tại. Từ ‘như thế’ là quan trọng trong Phật giáo như từ ‘Thượng đế’ trong các tôn giáo khác.
Danh từ Phật giáo dành cho như thế là tathata. Nó có nghĩa là, “thấy mọi vật như thế, không có thái độ nào, không ý kiến nào, không phán xét hay kết án.” Thiền của Phật giáo bao gồm việc phản ánh như thế. Phương pháp này là rất thực tế và đi rất sâu. Phật đã nói với các đệ tử của ông ấy, “Quan sát mọi thứ như nó thế, không can thiệp.” Chẳng hạn, bạn đau đầu. Khoảnh khắc bạn để ý đến nó, lập tức ý kiến đi vào rằng điều này là không tốt: “Sao mình liên tục bị đau đầu thế này? Mình phải làm gì bây giờ với nó?” Bạn lập tức lo nghĩ, bạn đã có ý kiến, bạn đang chống lại nó, bạn bắt đầu kìm nén nó. Hoặc bạn phải kìm nén nó về mặt hoá học, qua thuốc aspirin hay thuốc giảm đau, hay bạn phải kìm nén nó trong ý thức – bạn không nhìn vào nó, bạn gạt nó sang bên. Bạn tham dự vào cái gì đó khác, bạn muốn được sao lãng vào cái gì đó khác để cho bạn có thể quên nó. Nhưng theo cả hai cách bạn bỏ lỡ phản ánh như thế.
Phật sẽ gợi ý gì? Phật nói chú ý kép: “Đau đầu, đau đầu.” Không cảm thấy thù địch với nó; không thân thiện cũng không đối kháng. Chỉ chú ý đơn giản, dường như nó không liên quan gì tới bạn: “Đau đầu, đau đầu.” Và vẫn còn không bị xáo trộn, không bị phân tán, không bị ảnh hưởng bởi nó, không có ý kiến nào.
Thấy đúng vấn đề. Ngay lập tức chín mươi phần trăm đau đầu biến mất… Vì đau đầu không phải là đau đầu thực – chín mươi phần trăm nảy sinh từ ý kiến đối kháng. Ngay lập tức bạn sẽ thấy rằng phần lớn hơn của nó không còn đó nữa. Và một điều nữa cũng nên chú ý: sớm hay muộn bạn sẽ thấy rằng đau đầu biến vào trong cái gì đó khác – có thể bây giờ bạn cảm thấy giận. Điều gì đã xảy ra? Nếu bạn kìm nén đau đầu thì bạn sẽ chẳng bao giờ nhận ra được thông điệp thực sự của nó là gì. Đau đầu có đó chỉ như một chỉ báo rằng bạn đang đầy giận trong khoảnh khắc này và giận đang tạo ra căng thẳng trong đầu do đó có đau đầu. Nhưng bạn quan sát, bạn đơn giản chú ý đến nó – “Đau đầu, đau đầu” – bạn vẫn còn vô tư, khách quan.
Thế thì đau đầu biến mất. Và đau đầu cho bạn thông điệp rằng “tôi không phải là đau đầu, tôi là giận.” Bây giờ Phật nói chú ý lần nữa: “Giận, giận.” Bây giờ bạn không trở nên giận với cơn giận, bằng không lần nữa bạn lại bị mắc bẫy và bạn sẽ lỡ phản ánh như thế. Nếu bạn nói, “Giận, giận,” chín mươi phần trăm giận sẽ trôi qua ngay lập tức. Đây là phương pháp rất thực tế. Và mười phần trăm còn lại sẽ đưa ra thông điệp của nó. Bạn có thể nhận ra rằng nó không phải là giận, nó là bản ngã. Chú ý lần nữa: “Bản ngã, bản ngã” – và liên tục thế mãi. Điều này được nối với điều kia, và bạn càng đi sâu hơn, bạn càng tới gần hơn với nguyên nhân ngọn nguồn. Và một khi bạn đã đến nguyên nhân ngọn nguồn, dây chuyền bị phá vỡ – không còn gì ngoài nó nữa.
Một khoảnh khắc sẽ tới khi bạn chú ý đến móc xích cuối cùng trong dây chuyền, và rồi cái không. Thế thì bạn đã thoát ra khỏi toàn bộ dây chuyền, và sẽ nảy sinh thuần khiết vĩ đại, im lặng vĩ đại. Im lặng đó được gọi là phản ánh như thế.
Điều này phải được thực hành liên tục. Đôi khi có thể xảy ra là bạn quên mất, và bạn có ý kiến một cách vô ý thức, máy móc. Thế thì Phật nói nhớ lại: “Ý kiến, ý kiến.” Bây giờ đừng bị phân tán bởi điều này – rằng bạn đã có ý kiến. Đừng bị thất vọng rằng bạn đã bị lỡ. Chỉ cần chú ý: “Ý kiến, ý kiến,” và bỗng nhiên bạn sẽ thấy – chín mươi phần trăm của ý kiến này đi đâu mất, mười phần trăn còn lại, và điều đó đưa ra thông điệp của nó cho bạn. Thông điệp của nó là gì vậy? Thông điệp là ở chỗ có kiềm chế nào đó, kiêng kị nào đó; từ kiêng kị đó mà ý kiến đã nảy sinh.
Ham muốn dục tới trong tâm trí và lập tức bạn nói, “Điều này xấu.” Đây là ý kiến. Tại sao nó là xấu? – vì bạn đã được dạy nó là xấu; nó là kiêng kị. Chú ý: “Kiêng kị, kiêng kị,” và tiếp tục.
Đôi khi cũng sẽ xảy ra là bạn đã phán xét – không chỉ phán xét, bạn đã đưa ra ý kiến; không chỉ đưa ra ý kiến, bạn đã trở nên thất vọng rằng bạn đã lỡ. Thế thì chú ý nữa: “Thất vọng, thất vọng,” và lại tiếp tục.
Bất kì khi nào bạn trở nên có ý thức, tại bất kì điểm nào, từ đó chú ý – chỉ chú ý đơn giản – và bỏ đấy cho toàn bộ vấn đề. Chẳng bao lâu bạn sẽ thấy tâm trí vướng víu không còn bị vướng víu như nó vẫn thế. Mọi thứ bắt đầu tan biến, và sẽ có những khoảnh khắc của như thế, tathata, khi bạn sẽ đơn giản có đó và sự tồn tại cũng có đó và không có ý kiến nào giữa bạn và sự tồn tại. Tất cả không bị xáo trộn bởi ý nghĩ, không bị ô nhiễm bởi ý nghĩ. Sự tồn tại có đấy, nhưng tâm trí đã biến mất. Trạng thái đó của vô trí được gọi là phản ánh như thế.
Phật nói: Như Lai là đồng nghĩa với như thế. Đồng nghĩa – không phải là ông ấy có phẩm chất của phản ánh như thế, ông ấy là việc phản ánh như thế.
Và Phật nói: Như Lai nói đúng với thực tại. Ông ấy không thể làm khác được. Không phải là ông ấy chọn việc nói phù hợp với thực tại – không có chọn lựa. Bất kì cái gì thực đều được nói qua ông ấy. Không phải là ông ấy chọn rằng “Cái này thực và ta nên nói cái này. Còn cái kia không thực và ta sẽ không nói cái kia.” Nếu chọn lựa đó đã nảy sinh, bạn vẫn chưa là phật.
Một Như Lai nói ra từ việc không chọn lựa. Cho nên không phải là Như Lai nói ra chân lí; trong thực tế điều ấy nên được nói theo cách này, rằng bất kì cái gì được Như Lai nói ra đều là chân lí. Ông ấy nói tương ứng với thực tại. Thực ra, thực tại nói qua ông ấy. Ông ấy chỉ là phương tiện trung gian, cây trúc hổng. Thực tại hát bài ca của nó qua ông ấy, ông ấy không có bài ca nào của riêng mình. Tất cả các ý kiến của ông ấy đã biến mất và bản thân ông ấy đã biến mất. Ông ấy là không gian thuần khiết. Chân lí có thể đi qua ông ấy vào thế giới, chân lí có thể giáng xuống qua ông ấy vào thế giới. Ông ấy… nói chân lí, ông ấy nói về cái đang đó,
Yatha bhuta – bất kì cái gì cũng là cảnh ngộ, ông ấy nói. Ông ấy không có tâm trí về nó, ông ấy chưa bao giờ can thiệp. Ông ấy không vứt bỏ cái gì, ông ấy không thêm cái gì. Ông ấy là gương: bất kì cái gì tới trước gương, gương phản xạ. Tính phản xạ này là phản ánh như thế.
‘Tu bồ đề, Như Lai đồng nghĩa với như thế.’
Và tại sao ông ấy nói “như thế”? Phải chăng có cái gì phản ánh không đúng như thế nữa? Có đấy. Bạn có thể tu luyện. Bạn có thể tu luyện, bạn có thể trau dồi phẩm chất nào đó gọi là phản ánh như thế, nhưng điều đó sẽ không đúng. Phản ánh như thế không phải do trau dồi, tự nó tới.
Chẳng hạn, tôi ngụ ý gì khi tôi nói bạn có thể trau dồi được? Bạn có thể quyết định, “Tôi sẽ chỉ nói chân lí, cho dù bất kì hậu quả gì. Thậm chí tôi có mất mạng, tôi vẫn cứ nói ra chân lí.” Và bạn nói ra chân lí – nhưng điều này không phải là phản ánh như thế, đấy là quyết định của bạn. Phi chân lí nảy sinh trong bạn. Bạn ấn cái phi chân lí xuống. Bạn nói, “Tôi đã quyết định rằng thậm chí có nguy hiểm tính mạng mình, tôi vẫn cứ là đúng.” Đấy là nỗ lực. Chân lí đã trở thành uy tín của bạn. Trong thâm tâm bạn đang thèm khát là kẻ tử vì đạo. Trong thâm tâm bạn muốn để toàn thế giới biết rằng bạn là con người chân lí, rằng bạn đã sẵn sàng hi sinh cuộc sống mình cho nó; bạn là con người vĩ đại, một mahatma. Và bạn hi sinh cuộc sống của bạn, nhưng đấy không phải là phản ánh như thế.
Phản ánh như thế không hề biết gì về chọn lựa. Bạn đơn giản là công cụ của thực tại. Bạn không đi vào, bạn không đứng ở giữa; bạn đơn giản đã rút lui bản thân mình. Gương không quyết định, “Người này đang đứng trước ta. Ta đang phô bầy cho người đó bộ mặt thực của người đó, dù bất kì hậu quả nào. Ngay cả nếu người đó có ném đá vào ta – vì người đó xấu thế; người đó có thể giận – nhưng ta vẫn cứ phô bầy cho người đó bộ mặt thật của người đó.”
Nếu gương nghĩ theo cách đó, thế thì gương không còn là gương nữa – tâm trí đã len vào. Đấy không còn là việc phản chiếu nữa, đấy là quyết định của người đó. Thuần khiết đã mất. Nhưng gương đơn giản có đó; nó không có tâm trí; phật cũng như vậy. Đó là lí do tại sao Phật dùng từ phản ánh “đúng” như thế.
Cách thiền Phật giáo này là về việc chú ý – thử nó, chơi đùa với nó đi. Tôi không thể nói rèn luyện về nó. Tôi chỉ có thể nói chơi đùa với nó. Khi ngồi, khi đi, đôi khi nhớ về nó – chỉ chơi đùa với nó. Và bạn sẽ ngạc nhiên rằng Phật đã trao cho thế giới một trong những kĩ thuật vĩ đại nhất để thấm vào cốt lõi sâu thẳm của mình.
Phân tâm không đi được đến độ sâu ấy. Điều đó cũng còn phụ thuộc vào cái gì đó giống thế này – liên kết tự do của ý nghĩ – nhưng vẫn còn hời hợt, bởi vì sự hiện diện của người khác là cản trở. Nhà phân tâm vẫn đang ngồi đó; cho dù ông ta ngồi sau tấm màn, nhưng bạn biết ông ta ở đó. Chính tri thức về ai đó đang có đó, là cái cản trở. Bạn không thể là gương thực, vì sự hiện diện của người khác không thể cho phép bạn cởi mở hoàn toàn. Bạn có thể cởi mở hoàn toàn chỉ với cái ta riêng của mình.
Phương pháp của Phật đi sâu hơn nhiều vì nó không cần phải có bất kì ai khác bảo cho bạn. Bạn chỉ phải rút ra chú ý ở bên trong. Nó là chủ quan mà cũng là khách quan. Hiện tượng này phải xảy ra trong chủ quan của bạn, nhưng bạn phải vẫn còn khách quan.
Chỉ cần chú ý, và liên tục chú ý dường như điều đó không phải là việc của bạn, dường như nó không xảy ra cho bạn, dường như bạn đã được chỉ định làm một việc nào đó: “Đứng ở góc này đường và chú ý đến bất kì ai đi qua. Người đàn bà, thì là người đàn bà. Con chó, thì là con chó. Chiếc xe, thì là chiếc xe.” Bạn chẳng có gì phải làm, bạn không tham dự. Bạn tuyệt đối tách biệt, đứng xa.
Bạn có thể chuyển từ vật này sang vật khác, và một khoảnh khắc sẽ tới khi bạn đạt đến chính nguyên nhân của chuỗi ý nghĩ nào đó. Và có nhiều chuỗi ý nghĩ trong con người bạn; hàng nghìn mạch xoắn xuýt lẫn nhau. Bạn đã trở thành đống lộn xộn. Bạn sẽ phải lần theo từng mạch, dần dần, và bạn sẽ đi tới đầu cuối của từng mạch. Một khi đã tới đầu cuối, chuỗi ý nghĩ đó biến mất khỏi con người bạn. Bạn đỡ nặng gánh hơn.
Dần dần, rồi một ngày sẽ xảy ra – tất cả các mạch đó biến mất, vì bạn đã nhìn vào tất cả các nguyên nhân gây ra chúng. Chúng là hậu quả. Rồi một ngày, khi tất cả các nguyên nhân đã được nhìn vào, bạn quan sát mọi thứ – tất cả các trò chơi của tâm trí vẫn thường chơi trên bạn, tất cả các mẹo mực và trò xảo trá về nó, tất cả những lừa dối và trò tinh quái – toàn bộ tâm trí biến mất, dường như nó chưa bao giờ có đó.
Từ “Kinh Kim cương”, Ch.11 Người hoàn toàn chứng ngộ
