Phật nói về bốn giai đoạn của người tìm kiếm tâm linh. Giai đoạn thứ nhất ông ấy gọi là Người thắng dòng chảy, Tu đà hoàn hay Nhập lưu. Người thắng dòng chảy tức là người đã đi vào phật trường, người đã được khai tâm, người đã trở thành sannyasin. Tại sao lại gọi là Người thắng dòng chảy? – bởi vì người đó không còn đứng trên bờ nữa, người đó không còn tĩnh tại nữa; người đó bắt đầu xuôi theo dòng đời. Người đó không còn tranh đấu với sông nữa. Bản ngã đã quen đấu tranh với sông và bản ngã đã quen đi ngược dòng không còn đó nữa.
Bây giờ lần nữa, bạn sẽ cảm thấy điều đó là ngớ ngẩn. Dòng chảy đã thắng, đó là lí do tại sao người đó được gọi là người thắng dòng chảy. Người đó đã vứt bỏ mọi xung đột. Người đó đã buông xuôi, đó là lí do tại sao người đó lại trở thành thắng lợi, đó là lí do tại sao người đó được gọi là người thắng dòng chảy. Những lời lạ lùng. Đầu tiên người đó đã cố gắng để thắng dòng chảy. Đó là điều mà tất cả mọi người trên thế gian này đều làm – cố gắng làm cho cuộc sống tuân theo những ham muốn và kế hoạch và phóng chiếu riêng của mình; cố gắng áp đặt hình mẫu mang dấu ấn riêng của mình, của các giấc mơ riêng của mình, của những ham muốn riêng của mình vào cuộc sống. Mỗi người đều cố gắng lội ngược dòng, mỗi người đều cố gắng tranh đấu với cuộc sống, với tự nhiên, với Thượng đế. Đời người thông thường là cuộc sống của xung đột.
Nhưng trên thực tế, bạn đấu tranh với ai? Bạn đấu tranh chống lại cội nguồn của riêng bạn. Bạn đấu tranh với ai? Với chính bạn. Và cuộc đấu tranh ấy dẫn bạn đến những thất vọng ngày càng sâu sắc hơn, vì bạn không thể thắng được; đấy không phải là cách để thắng. Bạn sẽ thua, vì bạn chỉ là một phần nhỏ nhoi còn sự tồn tại là rộng lớn, mênh mông. Bạn không thể thắng khi chống lại nó. Bạn chỉ có thể thắng khi cùng với nó.
Bạn không thể thắng nếu chống lại nó, bạn chỉ có thể thắng nếu đi qua nó. Nếu nó hỗ trợ bạn, bạn có thể thắng. Nếu nó không hỗ trợ cho bạn, bạn có thể cứ tin tưởng là bạn thắng, nhưng rồi bạn sẽ thua. Đó chỉ là vấn đề thời gian. Sớm hay muộn, bạn sẽ mệt mỏi, thất vọng, kiệt sức vì tranh đấu, và thế thì bạn sẽ bỏ cuộc – nhưng thế thì bạn bỏ cuộc trong thất bại. Và thế thì trong thất bại đó chẳng vui vẻ gì. Làm sao có thể vui vẻ được trong thất bại? Người hiểu biết biết rằng trước khi thất bại đến, nếu bạn có thể buông xuôi, sẽ có vui vẻ.
Buông xuôi và thất bại khác nhau thế và giống nhau thế. Người thất bại có vẻ như là đã buông xuôi, và người đã buông xuôi cũng dường như là người thất bại, nhưng đó chỉ là bề ngoài, chỉ trên bề mặt. Sâu bên dưới họ là những thế giới tách biệt. Người thất bại cảm thấy tức giận, cuồng nộ, thất vọng, người đó trong địa ngục. Người buông xuôi, người đã buông xuôi, không khổ. Người đó vui vẻ, người đó cực lạc. Người đó đã hiểu ra rằng toàn bộ cuộc đấu tranh là vô nghĩa, rằng toàn bộ cuộc đấu tranh ấy đã mang định mệnh thất bại, phải chịu số phận thất bại.
Dường như tay trái đánh tay phải. Dường như các ngón tay đánh thân thể. Làm sao chúng chiến thắng được? Điều đó đã được thấy trước rồi. Người hiểu biết thì buông xuôi. Người đó nói, “Đó là ý Trời. Phải thuận theo ý trời. Để thiên quốc tới.” Người đó nói, “Tôi không còn nữa. Cứ thổi qua tôi. Biến tôi thành cây trúc hổng, chiếc sáo trúc. Nếu ngài muốn, cứ hát qua tôi. Nếu ngài không muốn thế, để im lặng đi qua tôi.” Người đó trở thành lối đi. Người đó bắt đầu trôi theo dòng chảy. Người đó nói, “Cứ để cho dòng đời chiếm lấy tôi. Tôi sẽ không đấu tranh. Thậm chí tôi cũng chẳng bơi nữa. Tôi sẽ trôi nổi, tôi sẽ đi theo gió.”
Đi vào trong hiểu biết như vậy với cuộc sống được gọi là trở thành người thắng dòng chảy. Nhưng đó là một từ kì lạ. Buông xuôi được gọi là thắng – vì đấu tranh dẫn đến thất bại và thua cuộc. Buông xuôi dẫn đến chinh phục, đến thắng lợi.
Cuộc sống này là ngược đời. Phật có thể làm gì được? Cuộc sống là ngược đời. Những người đã buông xuôi chứng tỏ mình là người thắng còn những kẻ cứ tranh đấu thì một ngày nào đó nhận ra rằng mình đã bị mất toàn bộ năng lượng trong trận chiến và chẳng có dấu vết nào của chiến thắng ở đâu cả.
Nhớ lấy, Alexander đã thất bại, không phải Francis. Napoleon đã thất bại, không phải Jesus. Thành Cát Tư Hãn và Thiếp Mộc Nhi đều thất bại, không phải Phật. Lịch sử thật không nên bận tâm đến những kẻ thất bại – Thành Cát Tư Hãn, Thiếp Mộc Nhi, Alexander. Lịch sử thật nên nghĩ nhiều về Phật, Jesus, Francis – người thực sự thắng. Nhưng thắng của họ bắt nguồn từ buông xuôi của họ.
Nghĩ về điều đó đi, chỉ nghĩ về cái đẹp và phúc lành của nó, khi bạn không tranh đấu, khi bạn chỉ trôi xuôi theo sông. Nó đem bạn ra đại dương, nó đang đi ra đại dương. Bạn cứ hay làm ồn ào một cách không cần thiết. Nó vẫn đang trôi đi đấy thôi. Đơn giản đi với nó đi và bạn sẽ ra tới đại dương, tới điều tối thượng, tới cái vô hạn. Việc buông xuôi hoàn toàn này cho sự tồn tại, Phật gọi là kết quả của Người thắng dòng chảy.
Giai đoạn thứ hai được gọi là người trở lại một lần, tức là Tư đà hàm (Nhất lai), giai đoạn thứ ba là người không trở lại, tức là Anahàm (Bất lai), và giai đoạn thứ tư là Alahán. Người thắng dòng chảy (Tu đà hoàn) buông bỏ ba trói buộc. Thứ nhất là bản ngã, cá nhân, ý niệm về cái ta tách biệt. Một cách tự nhiên đó là toàn bộ nguyên nhân gốc rễ của đấu tranh. Thứ hai, là sống rập khuôn theo nguyên tắc, lễ nghi; có biết bao nhiêu người tôn giáo nhưng họ chỉ sống theo nguyên tắc và lễ nghi. Họ không biết gì về tôn giáo cả. Lễ nghi không phải là tôn giáo, nguyên tắc không phải là tôn giáo.
Tôn giáo là một loại cuộc sống hoàn toàn khác – cuộc sống của nhận biết, cuộc sống của yêu, cuộc sống của từ bi. Nhưng nếu bạn nhìn quanh thế gian bạn sẽ thấy hàng triệu người đi nhà thờ, đi chùa chiền, đi đền Hồi giáo, đi gurudwaras để cầu nguyện, làm đủ thứ này thứ nọ, và tất cả đều là lễ nghi, còn tôn giáo thì không tồn tại.
Phật nói rằng có đôi điều mà người thắng dòng chảy cần vứt bỏ. Một là bản ngã, hai là sống theo nguyên tắc và lễ nghi và ba là nghi ngại, do dự.
Tâm trí nghi ngại không thể thảnh thơi. Tâm trí nghi ngại không thể buông xuôi. Tâm trí nghi ngại không thể hiện hữu toàn bộ được: một phần liên tục tranh đấu, một phần liên tục nói không. Tâm trí nghi ngại không thể nói có tuyệt đối, mà đó là nền tảng của việc trở thành người thắng dòng chảy – nói có với cuộc sống, nói có một cách vô điều kiện, nói có một cách đơn giản, bằng toàn thể con người bạn. Điều đó đủ là lời cầu nguyện. Nếu bạn có thể đơn giản ngồi im lặng và có thể nói có với sự tồn tại, thì cũng đủ – chẳng cần thêm gì nữa, không cần lễ nghi.
Ba điều này phải bị người thắng dòng chảy (Tu đà hoàn) vứt bỏ. Thế thì giai đoạn thứ hai được gọi là người trở lại một lần (Tu đà hàm). Người trở lại một lần nghĩa là người sẽ chết và quay trở lại một lần nữa. Người này cần buông bỏ ham muốn, sắc dục và oán hận. Nhưng người này sẽ quay lại một lần nữa.
Giai đoạn thứ ba được gọi là người không trở lại (A na hàm), người sẽ không quay lại nữa. Người này cần phải buông bỏ lòng ham sống, ham muốn kiếp sống khác, khao khát được hiện hữu. Và giai đoạn thứ tư gọi là trạng thái của Alahán, người không có mặt (vắng bặt), người không là ai cả, người là hư không. Người đã trở thành phật.
Bây giờ Alahán không phải là một trạng thái. Nó không phải là cái gì đó tựa như một vật. Bạn không thể nắm giữ nó, bạn không thể chiếm hữu nó, bạn không thể tích chứa nó. Nó là tự do, không phải một thứ để sở hữu. Nó là tự do. Bạn đơn giản liên tục vứt dần hết xiềng xích của mình. Ngày nào đó mọi dây xích trói buộc sẽ biến mất hết – thậm chí dây xích cuối cùng của ý niệm về cái ‘tôi’ cũng biến mất. Thế thì chẳng còn ai hiện diện; tâm thức ấy được gọi là Alahán.
Từ “Kinh Kim cương”, Ch.7 Người trong cõi lặng
